Жахон адабиёти хикояларм



Download 4,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/17
Sana06.06.2022
Hajmi4,04 Mb.
#641150
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17
Bog'liq
Буюрмаган бойлик

Эдгар ПО,
ак
;
ш
.
МОРЕЛЛА
Яккаю ягона булганинг уолда узингга,
фацат узингга ухшагин.
Афлотун
Мен кадрдон М ореллага самимий, чинакамига ипсиз 
богланиб колгандим. Бнз куп йиллар мукаддам тасо- 
дифан таниш гандик, уни биринчи марта курганимдаёк 
ю рагимни аланга чулгаб олди, гарчи бу эхтирос алангаси 
булмаса хам, унинг мавхум мохиятини англай олмасли- 
гим ва хира ёлкинини удда килолмаслигимга ишонч хо- 
сил килгунча узок вакг икки ут орасида колдим. Такдир 
бизларни бир-биримизга рупара килганди, них.оят никох- 
дан утдик; ш унга карамай эхтирос олови \а м юрагимни 
уртамас, бинобарин мухаббаг хакида суз хам булиш и 
мумкин эмасди. У эса оммадан узини олиб кочар, бутун 
борлигини менга бахш ида этиб, каминани бахтиёр кил­
ди. Зотан, мулохаза ю ритиб хам, ширин хаёллар огуш ида 
хам бахтиёр булиш мумкин.
М орелланинг укимаган китоби йук эди. Кдсам ичиб 
айтаманки, нихоятда кобилиятли булиб, тафаккури хам 
теран ва антика эди. Мен унинг ноёб хислатини кадрлаш 
баробарида куп нарсаларни ургандим. Лекин куп утмай 
у (эхтимол, бу Пресбургда тарбия олганининг окибаги- 
дир) менга хамиш а мистик, яъни гайриоддий вокеаларга 
багиш ланган асарларни тавсия килаётганини пайкаб 
колдим, бинобарин, бундай асарлар ибтидоий немис
50


адабиётининг бемаъни уйдирмалари хисобланади. Мен 
сира хдм туш уна олмайдиган сабабларга кура, у айни 
шундай асарларни кулдан куймай севиб мутолаа килар- 
ди, кейинчалик камина хдм мазкур асарларга ружу куй- 
ганим эса М ореллага эргаш ганим туфайли одат тусини 
олган эди.
Бунга - агар узимни алдамаётган булсам - тафакку- 
римнинг хеч кандай дахли йук эди. Мен укиган асарлар- 
даги мистик вокеалар - балки, каттик янглиш аётгандир- 
ман - на иш ончу эътикодимга, на хатти-харакатларимга, 
на фикр-мулохазаларимга хеч кандай таъсир курсатгани 
йук. Бу борада собиткадам булганим холда инон-ихти- 
ёримни хогинимнинг кулига топш ирдим ва биронта хам 
гуким килт этмасдан унга хос изланиш ларнинг боши 
берк кучаларига шунгидим. Деярли, такикланган сахи- 
фалар узра бош эгарканман, кунглим ичра такикланган 
галаёнлар бош кутараётганини хис этардим, М орелла эса 
муздай кафтини кулимга куяр экан, мавхум фалсафанинг 
куллари осгидан охори кетган антика сузларини пай- 
паслаб топар, бу сузларнинг сирли мазмуни хотирамга 
гамгадай мухрланарди. Мен унинг ёнида соатлаб утир- 
ганча галаффузидаги сехрли охангга махлиё булардим, 
охир-окибат унинг мусикадай овози ю рагимга вахима 
сола бош лади - кунглимни кандайдир куланка коплаб 
олди ва заминга деярли бегона бу нидолардан рангим 
учиб, вахимага туш адиган булиб колдим. Ш оду хуррам- 
лик шу асно дафъатан дахш атга, гузаллик тимсоли эса 
вахимали манзарага айланди.
Мен кайд этган рисолалар асосида кечадиган сух- 
батларимиз мазмунини баён килиш имнинг хожати йук, 
лекин биз узок йиллар мобайнида М орелла билан факат 
шу мавзуда бахслаш ардик. Таъбир жоиз булса, илохиёт 
ахлоки дея номланадиган илм билан ш угупланган одам 
борки, бизлар нималар хакида сухбатлаш ганимизни тезда
51


англаб олади, бирок бу илмдан йирок кимсалар бизнинг 
сухбатимиз мохиятини хеч качон туш уна олмайди. Фих- 
тенинг кизгин насихатбозлиги; Пифагор издош ларининг 
иккинчи марта тугилиш га оид таълим отларининг бир оз 
бузилган шакли хамда энг асосийси Ш еллинг таърифла- 
гандек, айният, айнан ухш аш лик таълимоти - нихоятда 
серхаяжон, М орелла айни шу мавзуларга алохида ихлос 
билан карарди. Ш ахсий айниятни, ухш аш ликни, янглиш- 
масам, жаноб Локк, мулохазакор жонзотнинг окилона 
тафаккур ю ритиш и, дея таърифлайди. «Ш ахе» деганда 
эса токи мулохаза юритиш кобилиятига эга рационал иб- 
тидони англар эканмиз, колаверса онг хамиш а мулохаза 
ю ритгани боис айни мана шу жихатлар фикрлайдиган 
бош ка жонзотлардан бизларни фарклантириб туради. 
У лимдан кейин йуколиб кетадиган - балки, йуколмайди- 
ган шахе билан боглик тасаввур хамиш а мени аетойдил 
кизиктирарди. Наинки жозибадор ва зиддиятли булгани 
боис, балки М орелла булар хакида хаяжон билан хикоя 
килгани туфайли бу ж умбок фикру зикримни ром килиб 
олганди.
Охир-окибат ш ундай палла келдики, хогинимнинг 
акл бовар килмас сирли феъл-атвори гуё ёвуз касамёд 
сингари мени газаблантира бошлади. Унинг ингичка 
рангпар бармокларини уш лаш дан хам, сокин мусикадай 
овозидан хам, гамгин нигохларининг беозор ёлкинла- 
ридан хам жирканадиган булиб колдим. Буни у хам се- 
зарди, бирок таъна килмасди; назаримда, менинг ожиз- 
лигимни, тугрироги, телбалигимни англаб етганди, буни 
Кисмаг деб атай бош лаганди. Яна ш ундай туюлардики, 
мени аста-секин бегоналаш тирган мавхум сабабни хо- 
тиним биларди, лекин бу нима экани хакида менга бир 
огиз хам гапирмаган, хатто ш аъма хам килмаган. А ммо 
нима булганда хам у аёл эди ва кун сайин суниб борарди. 
Нихоят ёнокларида бир жуфт кизил дог пайдо булди, до-
52


кадай оппок манглайидаги иккита килдай кон томирлари 
эса кукимтир туе олиб, кузга таш ланиб колди; бир сония 
унга рахмим келиб мехрим товланди, лекин унинг изтироб 
гула кузларига нигохим тушгани хамоно юрагимни ш ун­
дай саросима ва 
К)фкув 
куршаб олдики, тубсиз чохнинг 
тубига кузи тушганда боши айланиб кетган одам шундай 
вахимага тушади.
М орелланинг них,оят жон таслим килиш ини изти- 
робли сабрсизлик билан кутганимни кандай баён килсам 
экан? Мен тезрок ундан халос булиш ни истардим, би­
рок унинг жони холдан тойган танасига чиппа ёпишиб 
олганди - бу азоб кунлаб, хафталаб, ойлаб давом этиши 
окибатида аклу хуш имни йукотиб, жазавага тушдим ва 
хотинимнинг киска хаёти суниб боргани сайин гуё узай- 
гандан-узайиб бораётган - кун заволга юз тутганда соя- 
лар шу асно узаядилар - кунлар, соатлар, лахзаларни 
алам билан лаънатлай бош ладим.
Лекин самода ш амоллар хам тинган куз кунларининг 
бирида М орелла мени туш аги ёнига чорлади. Бутун за- 
мин узра рангпар туман пардаси туш алган, хавзалардаги 
сув юзида куёш нурлари жилваланар, олтиндай урмонлар 
узра камалак товланарди.
- Нихоят, муборак сана келди, - деди у мен якинлаш - 
ганимда. - Бу яшаш учун хам, жон таслим килиш учун 
хам муборак кун. Замин ва хаёт углонлари учун шарафли 
кун... лекин самовот ва ажал кизлари учун яна хам хай- 
ратомуз сана!
Мен манглайидан упдим, у давом этди:
- Мен жон беряпман, лекин бархаёт яшайман.
- Морелла!
- Бутун хаётимиз мобайнида мени сира хам севганинг 
йук, бирок хаётлигимда мендан ж ирканган булсанг хам, 
вафот этганимдан кейин хотирамга сигиниб яшайсан.
- Морелла!
53


- Мен нихоят жон таслим киляпман. Лекин багримда 
сен М ореллага илинган бир пайса, атиги бир пайса 
м ехрингнинг самараси бархдёт. Мен жон беришим ара- 
фасида сенинг ва менинг, яъни М орелланинг фарзанди 
дунёга келади. Бирок сенинг хаётинг кайгулар гирдобида 
кечади, сарв барча дарахтлардан чидамли булгани каби 
узга барча туйгулар орасида бу кайгуга хам завол бегона. 
Илло, саодатли онларинг ортда колиб кетди, шоду хур- 
рамлик чечаги эса бир инсон хаётида икки марта гулла- 
майди, факат П естумгина йилига икки марта гуллайди. 
А накреонт сингари ортик вакт билан 
у й н а ш м а й с а н ,
л е­
кин чамбар ва новдалардан узилган барг каби, афтода 
холда улимни буйнига олиб хаж сафарига отланган му- 
мин каби хамиш а кафанга чулганиб юрасан.
- Морелла! - кичкирдим мен. - М орелла, буларнинг 
барчасини сен каёкдан биласан!
Лекин у юзини угириб олди, оёк-кули хиёл титради; 
шу асно жон берди, унинг овозини ортик эшитмадим.
Бирок у каромат килгандек, хаётдан куз юма туриб 
дунёга келтирган кизалоги, онасининг нафаси тухташи 
билан нафас ола бош лаган боласи хакикатан хам тирик 
колди. Колаверса, кизим жисмонан ва рухан жуда гала- 
ти тарзда улгая бош лади, шунингдек, мархума онасига 
икки томчи сувдек ухш арди ва мен замин фарзандларига 
нисбатан бундай туйгуни хис этиб булмайди, деган аза­
лий фикримга зид равиш да унга чексиз мехр куйдим.
Лекин мазкур бегубор мухаббат осмонини куп ут- 
масдан хавотнр, дахш ат ва кулфат булутлари курш аб 
олди. Кизалок жисмонан ва рухан галати тарзда улгая 
бош лаганини айтдим. У галати тарзда буй чузарди, ле­
кин рухан улгайиш ини кузатиш асносида кунглимни 
дахш атли, хатто ута дахш атли фикрлар чулгаб олди! Но- 
расида кизалокнинг сузларида балогат ёш идаги аёлнинг 
тафаккури ва кобилиятлари акс этаётганини хар куни
54


кураверганимдан кейин дахш атга туш май нима хам кила 
олардим? Ёш гина болакай таж рибали инсон хулосалари- 
ни баён киларди-да. Боз устига, унинг йирик уйчан куз- 
ларида хар соатда там ом ила бош ка ёш даги инсонга хос 
дониш мандлик ва эхтироснинг гувохи булардим. Булар- 
нинг барчаси, яна такрорлайман, дахш атдан ф алажланиб 
колган кечинмаларим учун кундай равш ан булганда, 
буларнинг барчасини узимдан хам яш ира олмайдиган, 
хатто инкор этиш таш налиги билан ортик кураш иш га 
холим колмаганда, дахм ада мангу уйкуда ётган М орел- 
ланинг гайриоддий тахайю ли ва гаройиб таълимотларига 
фикран жонхолатда мурожаат килганимга оид галати ва 
вахимали гумонлар гирдобида колганимга ажабланиш - 
нинг хожати бормикан? Такдир мени сигиниш га мажбур 
килган нури дийдамни, жонимдан хам ортик яхши кур­
ган ф арзандимни кизикувчан нигохлардан панада, деяр- 
ли хилватда хеч вакони аямаедан, колаверса бирон-бир 
жихатни эътибордан еокит килмаедан тарбиялар эдим.
Йиллар утиб борар, мен к а кизимнинг бамисоли 
рохибалардай, мулойим ва жозибали чиройига, новдадай 
кадди коматига уззукун тикилардим, унинг киёфасида 
кайгули ва мархума онаеи билан ухш аш жихатларни кун 
сайин тобора купрок топардим. Бундай ухш аш жихатлар 
эса соат сайин купайиб борар, тобора ш убхасиз, тобора 
аник булиб борар, устига-устак тобора мавхум ва там о­
мила дахш атли туе оларди. Унинг онаеи каби табассум 
килиш ига чидардим, бирок баайни онаеи сингари ку- 
лиш идан ларзага туш дим; унинг кузлари М орелланинг 
кузларига ухш аш ига чидаган булардим, бирок у тобора 
хукмфармолик ва англаб булмайдиган нигох билан кук- 
симни теш иб юборгудек тикилардики, факат М орелла 
шундай сирли нигох сохибаси эди. Унинг кенг манглайи 
хам, ипакдай майин сочлари хам, сочларини тарокдай 
тарайдиган рангпар озгин бармоклари хам, кайгули та-
55


ронадай овози хдм хотинимни беихтиёр ёдимга солар, 
нихоят энг мухими (ха, ха, энг мухими!) улган хотиним 
айтган сузлар ва ибораларни севимли кизимнинг огзидан 
такрор-такрор эш итарканман, «йук, йук, хотиним улма- 
ган», деган дахш атли фикрдан вахимага тушардим!
Орадан канча вакт утганига карамай, кизим хамон 
махбусдай туткунликда яшарди. «Болагинам», «кузим- 
нинг оку кораси» - мен кизимдан мехримни дариг тут- 
масдим, лекин таш ки оламдан узилиб колгани учун 
бош калар билан еухбатлаш а олмаеди. М орелла вафот 
этгандан кейин унинг исмини хам унутиб ю бориш га 
уриндим. О наси хакида кизимга хам хеч качон хеч нарса 
демаганман - унга онаси хакида сузлаб бера олмасдим. 
Кискагина хаёти давомида туткунликдаги кизим учун 
таш ки олам бегоналигича колди. Нихоят, чукинтириш
маросими саросим ада колган идрокимни халос килиш 
ва кисмат дахш атларидан нажот тониш им учун имконият 
яратди. Черковнинг сув тула жоми олдида турарканман, 
кизимга кандай исм куйсам экан, дея бош им котди. Яки- 
ну олис улкаларда утмиш да яш аган, колаверса айни кун- 
ларда умргузаронлик килаётган куплаб окила ва ажойиб 
аёлларнинг исмлари кунглимдан кечарди, хакикатан 
хам калбан бегубор, бахгиёр ва багри кенг гузал аёллар 
куп-ку, деб уйлардим. Бирок, во даригки, мархум ва дах- 
мада ётган хотиним рухини безовта килиш га мени нима 
ундади? Эсга олиш нинг узиёк одам нинг тепа сочини 
тикка килиб ю борадиган хотиннинг исмини кайси бир 
ёвуз иблиснинг куткуси билан тилга олдим? Ним коронги 
черков ичида ва сассиз тун огуш ида рухонийга карата уч 
бугиндан иборат М орелла исмини айтиш га калбимнинг 
тубидаги кандай ёвуз куч мажбур килди? Ва ёвуз арвох- 
дан хам кудратлирок аллакандай синоат ф арзандимнинг 
киёфасига рахна солди ва хаёт завкини буткул учирди, 
айни шу паллада мен ш ивирлаб айтган иемни эш итгани
56


хдмоно ш иш адай совук кузларини заминдан узиб само- 
ларга кадаганча, оилавий дахм амизнинг кора тоши узра 
ожизона ётаркан, ш ундай деди:
- Мен шу ердаман.
Бу оддий сузлар ю рагимни дафъатан музлатиб юбор- 
ди, кейин эса эритилган кургош индай ж изиллаганча 
идрокимни куйдирди. Ииллар... йиллар тарих каърига 
сингиб, из колдирмай гойиб булиш и мумкин, бирок айни 
лахза билан боглик хотира - хеч качон кетмайди! Ш у-шу 
чечаклару гулларни наинки унутиб юбордим, балки ме- 
васиз сарву захдрли ут-уланлар кора куланкадай доимий 
хдмрохимга айланди. Ш у-шу замонни хам, маконни хам 
унутдим, иеш онамга битган ю лдузлар хам сунди, замин 
узра зулмат чукди, одамлар эса ёнимдан хира соялардай 
утиб бориш ар, улар орасида факат ва факат М ореллани 
курардим! Ш амоллар кулогимга факат бир сузни ши- 
вирлар, денгиз тулкинлари хам факат М орелла исмини 
такрорларди. Лекин унинг хам умри киска экан, вафот 
этди; уни дахмага уз кулларим билан кутариб бордим, 
дахмага иккинчи М ореллани куйганимда биринчисидан 
ном-ниш он хам топа олмасдан, алам билан, гелбалардай 
узок ках-ках уриб кулдим.



Download 4,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish