Жахон адабиёти хикояларм



Download 4,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/17
Sana06.06.2022
Hajmi4,04 Mb.
#641150
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17
Bog'liq
Буюрмаган бойлик

ку­
пай
фурсатни кутиб, оркасидан роса беш хафта пойлаб 
юрди, эхтимол, агар президентнинг узи у билан юз- 
ма-юз булмаганда, саломлашишга хам юраги бетламай 
юраверган буларди.
- Шундай килганимдан хурсандман, - деди унга пре­
зидент. - Лекин, тугрисини айтганда, ёлгизлик мени 
эзолмайди.
- Бу адолатдан эмас.
13


- Нега? - чинакамига хдйрон булди президент. - Ме- 
ни унутишларига эришганим - хаётимдаги энг катта га- 
лабамдир.
- Биз сизни сиз уйлагандан купрок эслаймиз, - деди 
Омеро хдяжонини яширмай. - Сизни мана шундай соглом 
ва ёш куриб турганимизнинг узи катта гап.
- Х,олбуки, - деди президент бамайлихотир, - хамма 
нарса якинда улишимдан далолат бермокда.
- Ахир, сиз х,ар кандай вазиятдан чика оласиз-ку, -
деди Омеро
Президент хайратдан сапчиб тушди, бу хдракатни у 
жуда нафислик билан килди.
- Жин урсин! - хитоб килди президент. - Нима, гу- 
зал Швейцарияда врачларнинг сир саклаш коидаси бекор 
килинганми?
- Дунёнинг биронта касалхонасида тез ёрдам шо- 
фёрининг билмайдиган сири йук, - деди Омеро.
- Буни атиги икки соат олдин бу гапни билиши лозим 
булган ягона одамдан эшитдим.
- Нима булгандаям, сиз бекорга улиб кетмайсиз, - 
деди Омеро. - Сизни юксак шон-шараф намунаси сифа- 
тида муносиб уринга куядиганлар топилади.
Президент узини хдйратланганга солди.
- Тасалли учун рахмат, - деди у.
У овкатни, хамма ишларини кандай килеа шундай, 
шошилмай еяётганди ва тановул киларкан, Омеронинг 
кузларига тик бокарди. Бундан Омерога президент 
унинг фикрларини куриб билиб тургандай туюларди. 
Кумсашдан иборат хотираларга тула узок сухбат сунги- 
да президенгнинг юзида масхараомуз табассум зохир 
булди.
- Мен жасадимнинг кисмати хакида, ташвиш тортмас- 
лик хакида бир карорга келгандай булувдим, - деди у. -
Лекин энди куряпманки, мурдамни хеч ким тополмаслиги
14


учун детектив романларда ёзилганига ухшагиб, баъзи 
эхтиёт чораларини куришимга тугри келади, шекилли.
- Бефойда, - деб гулдиради Омеро. - Касалхоналарда 
бир соат утмай, ошкора булмайдиган бирорта сир йук.
Кахвани ичиб булишгандан кейин президент финжон 
тубида колган куйкага назар солди ва яна сесканди: куй- 
кадан яна уша мажхул маъно чиккан эди. Шундай бул- 
са-да, пииагини бузмади. У накд тулади, лекин олдинига 
хисобни бир неча бор текшириб курди ва пулни каттик 
диккат билан кайта-кайта санади. Ш унчалик арзимаган 
чой-чака бердики, официант ковогини солиб, тунгиллаб 
куйди.
- Мен хакикатан хам жуда маза килдим, - деди у 
якунида Омеро билан хайрлашаркан. - Операция качон 
булишини хозирча билмайман, операция килдиришга 
журъагим етадими, йукми, буни хам хозирча билмайман. 
Лекин хаммаси яхши утса, биз яна куришамиз.
- Нега ундан олдинрок эмас? - суради Омеро. - Хо- 
тиним Ласара бойларникида ошпазлик килади. Кискич- 
бакали гуруч таомини хеч ким унчалик зур пишира ол- 
майди. Бир купи кечки пайт мехмонимиз булишингизни 
биз жуда хохлаймиз.
- Денгиз неъматлари менга ман этилган, лекин шун­
дай булеа-да, зур мамнуният билан еган булардим, - деди 
у. - Качон боришим керак?
- Пайшанба куни бушман, - деди Омеро.
- Жуда зур, - деди президент. - Пайшанба куни кечки 
соат еттида сизникига келаман. Мамнуният билан.
- Сизни опкетгани келаман, - деди Омеро. - Манзи- 
лингиз Отелери Дамедаги Индустри кучаси, ун туртинчи 
уйда. Вокзал ортида. Тугрими?
- Тугри, - деди президент ва тавозе билан урнидан 
турди. - Куряпманки, хатто, туфлимнинг размерини 
хам биласиз.


-
Албатта, сеньор, - деди Омеро мамнун булиб, -
кнрк биринчи.
Лекин Омеро Рей президентга бир гапни айтмади. 
Кейинчалик у узок йиллар мобайнида эшитгиси келган 
\а р бир кишига бу гапни такрорлаб юрди: дастлаб унинг 
нияти унчалик яхши булмаганди. Касалхонанинг барча 
хайдовчилари сингари, у дафн идоралари ва сугурта ком- 
паниялари билан беморлар, айникса, камбагал ажнабий- 
лар хакида келишиб куйган эди. Бундан келадиган даро- 
мад айтишга арзигулик эмасди, бунинг устига бу пулни 
огир беморлар тугрисидаги махфий маълумотларни огиз- 
дан-огизга етказадиган бошка хизматчилар билан бахам 
куришга тугри келарди. Лекин, шунга карамай, хеч кан­
дай истикболи йук, хотини х,амда икки боласи билан ар- 
зимаган маошга амал-такал килиб кун кечирадиган кочок 
учун бу бир оз мадад эди.
Унинг хотини Лесара Дэвис анча тадбирли эди. У 
Сан-Хуандан чиккан типик Пуэрто-Риколик дурагай аёл 
булиб, туладан келган, паст буйли, териси жигарранг, 
кутурган канжикникига ухшаган кузлари феъл-атворига 
жуда мос эди. Улар беморлар шафкат юзасидан текин да- 
воланадиган булимда танишгандилар. Кизни ватандоши 
булган бир судхур Женевага эгалик килишга олиб келган, 
кейин ташлаб кетганди. Шундан кейин у навбатчи сани­
тар булиб ишга кирган эди. Гарчи киз Иоруба кабиласига 
манеуб малика булса-да, улар католик маросимига кура 
турмуш куришганди. Улар африкалик мухожирлар яшай- 
диган лифтсиз туккиз каватли уйнинг саккизинчи кава- 
тида жойлашган икки хона ва бир мехмонхонадан иборат 
хонадонда истикомат килишарди. Уларнинг туккиз ёшли 
Варвара исмли кизи, етти яшар Ласаро исмли угли бу­
либ, углида аклий заифлик аломатлари бор эди.
Ласара Дэвис аклли, бадфеъл, лекин ботинан мушфик 
аёл эди. У узини аник-тиник Бука буржига мансуб деб
16


хисоблар ва юлдузлар башоратига кур-курона ишонарди. 
Бирок унинг миллионерларга фол очиб пул ишлаш ор- 
зуси амалга ошмаганди. Аксинча, у бойвучча хонимларга 
таом пишириб, тасодифан ишлаб топган пуллари хисо- 
бига рузгор тебратарди. Баъзан бу даромадлар тузуккина 
буларди. Бу бойвуччалар мехмонларни иштаха китик- 
ловчи антика овкатлар билан сийлашар, уларни узим 
пиширганман деб мактанар эдилар. Омеро рисоладаги- 
дан четга чикмайдиган тортинчок одам булиб, килаётган 
ишидан бошка нарса кулидан келмасди. Шундай бул- 
са-да, Ласара хаётини усиз тасаввур килолмас, покиза 
калбли эрини кадрлар эди. Пил утган сайин хаёт огир- 
лашиб бораётган, болалар вояга етаётган булса-да, ки- 
йинчиликларга карамай, улар тотувликда яшарди. Прези­
дент пайдо булган вактга келиб, улар беш йил давомида 
йиккан пулларини оз-оздан еарфлашга киришган эдилар. 
Шунинг учун хам Омеро Рей президентни касалхонада 
махфий касаллар орасида курди дегунча, иштахалари 
карнай булиб кетганди.
Улар президентдан бу ишни кандай ва кайеи хукукка 
асосан илтимое килишларини аник билмасди. Аввалига 
жасадни мумиёлаш ва Ватанга жунатишни хам хисобга 
олган холда бутун дафн ишларини таклиф килмокчи бу- 
лишди. Аста-секин президент даставвал туюлганидек, 
гез орада улмаслигини тушунишди. Мехмонга чакириш- 
г ан куни улар гумонлар гирдобида колганди.
Тугрисини айтганда, Омеро университет бригадалари- 
нинг бошлиги булмаганди, бунака гап асти булмаган хам, 
сайлов компаниясида хам бир марта, мана шу фотосурат 
олинган куни иштирок килган эди. Фотосуратни жавонда 
калашиб ётган эски когозлар орасидан зурга кидириб то- 
пишганди. Лекин унинг хиссиётлари кизгин ва самимий 
эди. У хакикатан хам харбий тунтаришга карши куча- 
лардаги намойишларда катнашгани учун мамлакатдан
17


кочишга тугри келган, лекин Женевада бунчалик узок 
яшашнинг сабаби бор-йуги куёнюраклиги эди, холос. 
Ёлгон каттарок буладими, кичикрок буладими, нима 
фарки бор, президентнинг мехрини козонса булди-да.
Х,ар иккаласи учун хам биринчи кутилмаган янгилик: 
машхур кочок, куримсиз Гротт дахасидаги туртинчи тои- 
фа мехмонхонада осиёлик мухожирлар ва фохишалар 
орасида яшар хамда арзон ошхоналарда овкатланарди. 
Вахоланки, кувгинга учраган еиёеатчилар учун Жене­
вада муносиб резиденциялар тикилиб ётибди. Омеро 
президент улар танишган кунда нима килган булса, \а р
куни шундай килганини уз кузи билан курди. Президент 
эски шахарнинг вахимали, сарик кунгирокгуллар чир- 
машган деворлари орасида киладиган сайрларида Омеро 
уни кузатиб борар, баъзан эхтиётсизлик килиб, масофа- 
ни кискартириб куярди. У президентнинг Кальвин хай- 
кали пойида соатлаб уйга чумиб туришларини курди. 
Унинг оркасидан ясминларнинг иесик буйидан нафаси 
тикилай-тикилай деб, тош зинапоялардан Бур-де-Фур те- 
палигига кадам-бакадам кутарилар, ёзги куёшнинг аста- 
аста ботишини томоша киларди. Бир куни кечки пайт 
уни пальтосиз ва шамсиясиз, ёмгир остида Рубинштейн 
концертига билет олмокчи булиб турган талабалар ора­
сида курди. «Шамоллаб колмаганига хайронман», деди 
Омеро хотинига. Якинда хаво айний бошлаган шанба 
куни президент кувгиндаги амирлар савдо киладиган 
Рю-де-Рон кучасидаги хашаматли магазиндан эмас, 
балки эски-туски бозоридан сунъий муйна ёкали эски 
пальто сотиб олганини курди.
-
Демак, бош котириб утиришнинг кераги хам йук! -
Хитоб килди Ласара Омеро бу х.акда сузлаб бераркан. -
Утакетган курумсок экан. У узини давлат хисобига уму- 
мий мозорда дафн килдирса керак. Биз хеч качон ундан 
бир чака хам ундира олмаймиз.
18


- Балки, у х,акикатан хам кашшокдир! - деди Омеро. -
Неча йиллардан бери ишсиз!
- Мен сенга шуни айтайки, балик буржи остида тугил- 
ган кишиларнинг хаммаси хам унга ухшаб сувдан курук 
чикишни эплай олмайди, - деди Ласара. - Давлатнинг 
олтинларини умариб кетганини ва Мартиникадан чиккан 
энг бой одам эканини хамма билади.
Хотинидан ун ёш катта булган Омеро президент Же- 
невада укиган вактлари курилишда оддий ишчи булиб 
ишлаганини билар ва шу гаассурот остида усиб-улгай- 
ганди. Ласара эса, аксинча, президентга душман булган 
матбуотнинг шов-шувли фош этишлари мухитида усиб 
катта булганди. Бу шов-шувлар у ёшлигидан энага бу­
либ ишлаган президент душманининг хонадонида яна- 
да бурттириларди. Шунинг учун хам Омеро президент 
билан овкатланганидан боши кукка етиб, кайтган куни 
президентнинг Омерони киммаг ресторанга таклиф кил- 
гани Ласара учун асосий нарса булди. Омеронинг узлари 
орзу килган нарсаларнинг бирортаси - на болалар учун 
нафака, на узи учун касалхонада тузукрок иш сурамага- 
ни унга маъкул булмади. Ласаранинг гумонлари тугри 
булиб чикди: президент муллажирингларини жасадини 
муносиб тарзда дафн килиш учун шон-шараф билан вата- 
нига кайтаришга сарфлашдан кура, мурдасини кузгун- 
ларга ташлашларини афзал куради, шекилли. Омеро 
гапнинг сунгига асраб куйган хабар - президентни пай­
шанба куни кискичбакали гуруч танавул килишга таклиф 
этгани Ласаранинг сабр косасини тошириб юборди.
- Бизга шу етмай турувди, - букирди Ласара, -
кискичбака консервасидан захарланиб шу ерда улиб кол- 
са ва болаларга асраб куйган арзимаган пулимизни уни 
кумишга сарфламасак гурга эди.
Шундай булса-да, хотинлик бурчига содик колди. 
Кушни аёлдан учта мельхиор кошик-пичок, шиша са-
19


латдон, бошкасидан электр кахва кайнатгич, учинчиси- 
дан каштали дастурхон ва хитойча кахва финжонлари 
олиб туришга тугри келди. У эски пардаларни янгисига 
алмаштирди, холбуки, уларни факат байрам кунлари 
осарди. Мебелларнинг гилофини ташлади. Кун буйи 
полларни ювиб тозалади, чангларни артди, нарсаларни у 
ёкдан-бу ёкка сурди. Хуллас, охир-окибат натижа нияти- 
нинг тамомила тескариси булиб чикди, вахоланки, у ха- 
лоллиги учун камбагал яшашларини куз-куз килиб, пре­
зидентнинг кунглини юмшатмокчи эди.
Пайшанба окшоми эски пальто ва урфдан колган шля­
па кийиб олган, кулида Ласарага аталган атиргул ушла- 
ган президент саккизинчи каватга кутарилиб, нафасини 
ростлаб олгач, остонада хозир булди. Ласара унинг мар- 
донавор киёфаси ва узини зодагонларга хос тутишидан 
хайратда колди, лекин барибир уни кандай хохлаган бул­
са, шундай иккиюзламачи ва йирткич деб гопди. Прези­
дент унга купол, беандиша булиб куринди, чунки овкат 
пишираркан, уйни кискичбака хиди гутиб кетмасин деб, 
ойналарни ланг очиб куйганди, у булса, остонадан 
\ а т -
лар-хагламас, гуё тусатдан хайрагга тушгандай кузла- 
рини юмди ва кулларини ёзиб: «Ох, денгизимизнинг буй- 
лари!» дея хитоб килди. У Ласарага хасисларнинг хасиси 
булиб туюлди, чунки атиги бир дона атиргул келтирган 
эди. Униям, албатта, жамоат богидан угирлаган. У та- 
каббур булиб туюлди, чунки унинг собик шон-шухрати 
хакидаги газета кийкимларини, сайловолди компания- 
си вимпеллари ва байрокчаларини нафрат билан куздан 
кечирди. Уларни Омеро соддалик билан мехмонхона 
деворларига осиб чикканди. У Ласарага багритош бу­
либ туюлди, чунки уз куллари билан президентга совга 
тайёрлаган Барбара ва Ласаро билан хатто саломлашга- 
ни хам йук, бунинг устига овкат пайти гап орасида икки 
нарса - итлар ва болаларга токати йуклигини кистириб
20


утди. Ласара уни ёмон куриб колди. Бирок, карибча туг- 
ма мехмондустлик таассуф устидан устун чикди. Ласара 
байрамларда кийиладиган африкача кенг ва узун чопони- 
ни эгнига илди, узининг бор мукаддас такинчоклари, би- 
лакузукларини такди, дастурхон устида биронта ортикча 
килик килмади, ортикча гап айтмади. У факат бекаму 
кустлик эмас, балки баайни мукаммалик тимсоли эди.
Тугрисини айтганда, кискичбакали гуруч унинг ош- 
пазлик санъатининг шох асари эмасди, лекин у бор ху- 
нарини ишга солди ва, натижада, таом жуда зур булиб 
чикди. Президент, гарчи уй эгаларининг кумсаш тула 
хотираларига кушилмаса-да, мактай-мактай ликопчасини 
икки марта гуручга тулдирди, етилган бананлар, ковурил- 
ган булаклар ва овакадо салатидан боши осмонга етди. 
Ласара ширинликка гал келгунча ва Омеро Парвардигор 
бархаклиги масаласининг мохиятига етиб бормасиданок 
бутунлай чалкашиб колгунга кадар сабр билан тинглади.
- Мен Худонинг борлигига ишонаман, - деди прези­
дент, - лекин у одамларнинг ишига аралашмайди. Унинг 
уз ишлари бор.
Мен булсам, факат юлдузларга ишонаман, - деди 
Ласара президентнинг юзида зохир булган кизикишдан 
боши осмонга етиб. - Тугилган кунингиз качонлигини 
айтинг.
- У н биринчи март.
- Узим хам шундай деб уйлагандим, - деди Ласара 
шодон овозда ва тавозе билан суради: - Бир дастурхон 
устида иккита балик куплик килмасмикан?
Эркаклар Худо тугрисидаги сухбатни давом эттирди- 
лар, Ласара кахва кайнатиш учун ошхонага кетди. Дас- 
турхондаги овкат колдикларини у аллакачон йигиштириб 
олган ва мехмондорчилик яхшилик билан тугашини жуда 
хохлаётганди. У кахвани кутариб мехмохонага кирар 
экан, гап давомида президент айн ан гапдан котиб колди.
21


- Х,еч шубхаланманг, азиз дустим, агар мен яна пре­
зидент булсам, бадбахт мамлакатимиз учун энг катта фа- 
локат буларди.
Омеро хитой финжонлари ва карзга олинган кахва 
кайнаткични кутарганча остонадан котиб колган Ласара- 
ни курди ва у хозир хушидан кетиб йикилеа керак деб 
уйлади. Президент хам аёлга караб куйди.
- Менга бунака караманг, сеньора, - деди у юмшокки- 
на килиб. - Мен самимий гапиряпман. - Сунг Омерога 
угирилиб, сузини якунлади: - Тентаклигим боис мана 
шундай кунлар бошимга тушгани куп яхши булди.
Ласара кахвани таркатди, ёруглик сухбатга халакит 
бермаслиги учун, стол устидаги чирокни учирди. Мех- 
монхонага фарахбахш гира-шира коронгилик чукди. 
Нихоят мехмон Ласарада кизикиш уйготди. Гапга че- 
чанлиги унинг кайгу-хасратини пардалай олмаётганди. 
Президент ках,вани ичиб булгач, финжонни ликопчага 
тункариб куйганида Ласаранинг кизикиши янада ортди.
Ширинликни тановул килишгач, президент уларга 
кувгинда яшаш учун нега Мартиникани танлаганини ай- 
тиб берди: чунки у шоир Эмей Сезер билан дуст эди - у 
уша кунлари «СаЫг сГип ге1оиг аи рау» па1а1»' китобини 
чоп эттирган ва янги хаёт бошлаши учун президентга 
ёрдам килиши мумкин эди. Хотинига колган мерос пул- 
ларига улар Фор-дей-Франс тепалигидаги кимматбахо 
ёгоч уйни еотиб олишди. Уйнинг дерезаларига симтур 
тутилган, денгиздан ёкимли шабада эсган, стол устида 
шакаркамиш ромига тула стакан турган, чирилдоклар 
сайраётган вактларда денгизга карагаи ва жун гулларга 
тула айвонда мудраш жуда оромбахш эди. У бу ерда узи- 
дан ун турт ёш катта булган, бор-йуги бир марта туккан 
вактидан буён касал хотини билан азалий нуксони - ло-
‘« В атан га к а
11
тиш к у н д ал и к л ар и » (ф р ан ц у з а ) .
22


тин классикларини оригиналда укиш билан такдирдан 
кочиб, уз умрини охирги, якуний боскичини бошидан 
кечираётганига ишониб яшарди. Куп йиллар давомида 
саноксиз васвасаларга карши бардош беришга тугри 
келди. Тор-мор килинган тарафдорлари унга кандай кал- 
тис авантюраларини таклиф килишмади.
- Мен биронта мактубни очиб курганим хам йук, - 
деди у. - Энг ошигич нарсалар бир хафтадан кейин ун- 
чалик ошигич булмай колиши, икки ойдан сунгра эса, 
хатто, бу хабарни ёзган кишилар хам уни унутишларини 
тушуниб етганимдан сунг бу мактубларни бирон марта 
очганим йук.
У олов шуъласида Ласарага каради. Аёл чекаётган эди 
ва у очкузларча сигаретни тортиб олди. Каттик тортди ва 
тутунни томогида ушлаб турди. Хайрон булган Ласара 
сигарета кутиси ва гугуртни олиб, янгисини тутатмокчи 
булди, лекин у сигаретани кайтариб берди.
- Сиз шундай хузурланиб чекяпсизки, нафс кутку- 
сига бас келолмадим, - деди у. Шундай деркан, тутунни 
чикаришга тугри келди ва йутал тутди. - Бу кусурдан 
куп йиллар олдин воз кечгандим, лекин у мендан кечгани 
йук, - деб куйди у. - Купинча у голиб келади. Худди хо- 
зиргидай.
Иуталдан уни бир неча бор калтирок тутди. Огрик 
пайдо булди. Президент чогроккина чунтак соатига ка­
ради ва окшомги иккита хабдорисини ичди. Сунгра кахва 
финжони тубини диккат билан текширди: яна хеч нарса 
узгармаган, бирок у энди сесканмади.
- Собик тарафдорларимнинг баъзилари мендан кейин 
президент булишди, - деди у.
- Сайаго, - деди Омеро.
- Сайаго ва бошкалари, - деди у. - Хаммаси менга ух­
шаб муносиб булмаган шарафни, эплай олмайдиган ла- 
возимга кушиб тортиб олишди. Айримлари факат хоки-
23


миятга, купчилик булса бундан хам камрогига, мансабга 
интилишди.
Ласаранинг жахли чикди.
- Сиз хакингизда нималар дейишларидан хабарингиз 
борми? - деб суради ундан.
Чучиб кетган Омеро гапга аралашди.
- Бу гапларнинг хдммаси ёлгон.
- Хам ёлгон, хам рост, - деди президент бамайли- 
хотир. - Президент хакида гап борганида энг дах^шатли 
игво айни вактда униси хдм буниси х,ам: рост хам, ёлгон 
х,ам булиши мумкин.
Кувгинлик йилларида у расмий газеталаридаги камчил 
маълумотларни х,исобга олмаганда, ташки дунё билан х,еч 
кандай алока килмасдан, Мартиникада яшади. Кун куриш 
учун давлатга карашли лицейда испан тилидан даре бер- 
ди, гохггох, Эмей Сезер бериб турган нарсаларни таржима 
килди. Авг уст ойининг иссигига чидаб булмасди, у ёток- 
хонасидан чикмай, осма тур беланчакда пешингача шамол 
парракнинг бир маромда шовкини остида укиб ётарди. 
Куёшдан сакланиш учун сунъий мевалар ва гуллар билан 
безатилган, айвони кенг сомон шляпа кийиб олган хотини, 
хатто, куннинг энг жазирама палласида хам эркин кушлар- 
ни бокиш билан шугулланарди. Жазирама сусайган вакт- 
лари салкин айвонда утириш рохат буларди. У кош корай- 
ган паллада кимирламай денгизни, йиртик шляпа кийган, 
барча бармокларига йирик тошли узуклар такиб олган 
хотини эса, тебранма тур курсига ястанганча ёнларидан 
сузиб утаётган жахон камераларини томоша киларди. «Бу 
Поэрто-Рикодан келяпти, - деб куярди у. - Тулдириб ба­
нан ортгани учун зурга иммиллаб келаётган буниси булса, 
Поэрто-Сантодан». Кадрдон улкасидан бошка мамлакат- 
ларнинг кемалари х,ам бу ердан утиши мумкинлиги унинг 
хаёлига х,ам келмасди. Президент хамма нарсага локайд 
эди, лекин унутиш борасида, х,ар калай, хотини ундан
24


хдм утиб тушди, у хотирасини йукотди. Куёш ботиб, кош 
корайгунга кадар улар шундай утиришар, шундан кейин 
хашаротлар хужумидан кочиб, уйга киришарди. Ана шун­
дай август кунларидан бирида газета укиётган президент 
хайратдан сакраб турди:
- Жин урсин, бу канакаси?! Мен Эсториледа улган 
эмишман!
Яхшигина мудраёган хогини куркиб кетди. Шун- 
доккина бикинларида, муюлишда босиладиган газета- 
нинг бешинчи сахифасида олти катор хабар босилган эди. 
Газетада унинг таржималари онда-сонда босилиб турар, 
г азета мудири гохо уларни зиёрат килиб турарди. Энди 
шу газетада унинг Лиссабонда, Эсториледа вафот эггани 
хакида ёзишганди. Эхтимол, у улишини хечам хохламай- 
диган ягона жой уша ер эди. Хотини эсида колган ягона 
хотира - яккаю ёлгиз углининг хасратида бир йилдан ке­
йин улди. Угил отасини агдаришда катнашган ва кейин- 
чалик хамговоклари томонидан отиб гашланганди.
Президент гин олди.
- Биз ана шундаймиз ва такдирдан кочиб кутулиб 
булмайди, * деди у. - Китъа дунёнинг севги нималигини 
етти ухлаб тушида курмаган пасткашларидан хомила- 
дор, болалар булса, хайвоний ёки карокчиларча зуравон- 
лик, бир-бирини асти куролмайдиган душманларнинг 
огиз-бурун упишишлари мевасидир.
У Ласаранинг уни аёвсиз тилкалаётган африкача куз- 
ларига тик каради ва аёлни узининг синовдан утган ку- 
роли - гапга чечанлиги билан мафтун килмокчи булди.
- «Метислаштириш», кориштириш ёки чатиштириш 
деган суз куз ёши билан конни аралаштиришни англа- 
тади. Бунака коришмадан нимани хам кутиш мумкин?
Ласара мик этмади, сукути билан уни утирган жойига 
михлади. Бирок ярим кечга якин узини босиб олди ва 
хайрлашув олдидан уни тавозе билан упиб куйди. Пре­
25


зидент Омерони мехмонхонагача кузатиб боришига йул 
куймади, лекин такси топишга ёрдам беришига карши- 
лик курсатмади. Кайтиб келган Омеро хотинининг жахл- 
дан жигибийрон булганини курди.
- Уни агдариб жуда тугри килишган, - деди хотини. -
Бориб турган итвачча.
Омеро хотинини тинчитишга харчанд уринмасин
кечани бедор утказишди. Ласара президентдай ке- 
лишган эркакни курмаганини, у ута мафтункор ва насл- 
дор айгирга хос барча сифатларга эга эканини эътироф 
килди. «Кари туллак ва тинкаси куриган булишига ка- 
рамай, хдтто х,озир хам тушакда йулбарсдай кучли бул­
са керак», - деди у. Бирок, унинг фикрига Караганда, 
Худонинг бу неъматини у мугамбирлик йулида исроф 
килган. Унинг мактанчоклигига, гуё, мамлакатнинг 
энг ёмон президенти булганман дейишига токат килиб 
булармиди?! Узини зо \и д килиб курсатганига нима 
дейсиз, у Мартинкадаги шакар фабрикалари ярмининг 
эгаси эканига Ласаранинг имони комил-ку. Хокимиятни 
ёмон кураман, деб мунофикларча ёлгонлади, куриниб 
турибди: душманларига тупрок чайнатиш учун бир лах,- 
зага булса-да, президентликни кайтариб олиш учун бо- 
рини беради.
- Буларнинг хдммаси, - деб хулоса килди аёл, - бизни 
оёклари остида куриш учун, холос.
- Бундан унга нима наф? - суради Омеро.
- Хеч кандай, - деди Ласара. - Шунчаки ноз-фирок -
бу иллатни туйдириб булмайди.
У газабдан шу даража кутурган эдики, Омеро ту­
шакда кола олмади ва курпага уралиб, диванда ухлаб 
олиш учун мех,монхонага кетди. Уй ичида кип-ялангоч 
юришга ва ухлашга одатланган Ласара х.ам тонгга якин 
тушакдан турди, кип-ялангоч утирганча, узига-узи узун- 
дан-узок сузланди. Нихоят, вакти келганида у бу истал-
26


маган зиёфатни, заррача из колдирмай, хотирасидан 
бутунлай сидириб ташлади. Эрталаб карзга олинган 
нарсаларни эгаларига кайтариб берди, янги пардаларни 
эскиларига алмаштирди, мебелларни уз жойига куйди ва 
уй яна кечаги окшомгача булган холатига, муносиб ва 
факирона куринишга кайтди. Пировардида деворлардаги 
газета парчалари ва фотосуратларни, лаънати сайловолди 
компаниясининг байрокларини юлиб олди ва хаммасини 
ахлат кутисига улоктираркан, хайкирди.
- Улиб кетсин!
Зиёфатдан бир хафта утгандан кейин Омеро касалхо- 
нанинг чикиш эшиги олдида президентни курди. Прези­
дент уни кутиб турган экан. У Омеродан бирга мехмон- 
хонага боришини илтимос килди. Улар баланд-баланд 
уч каватни босиб утиб, ягона дерезаси кулранг осмонга 
караган болохонага кутарилишди. Хона буйлаб тортил- 
ган дорда ювилган кийимлар осиглик эди. Хонанинг яр- 
мини икки кишилик каравот эгаллаган, бундан ташкари, 
стул, юз ювадиган жумрак, муъжазгина биде ва ойнаси 
тутилган оддийгина жавон хам бор эди. Президент бу- 
ларнинг хаммаси Омерога кандай таъсир курсатганини 
курди.
Талабалик йилларим утган уй худди шу, - деди у 
гуё кечирим сурагандай. - Мен уни олдинданок, хали 
Фор-де-Франсда эканимдаёк ижарага олдим.
У духоба сумкадан колган-кутган захираларини, ким- 
матбахо тошлар билан зийнатланган бир нечта олтин би- 
лагузук, уч катор дур шодаси, нодир тошли иккита тилла 
зебигардон, авлиёлар тасвири туширилган тилла зан- 
жирли учта медаль, зумрад исиргалар, битта бриллиант, 
битта ёкут зирак, иккита ладанли тумор, турли тошлари 
булган ун битта узук, эхтимол, кироличаники булган 
бриллиант тиллакошни олиб, тушак устига ёйди. Кейин 
махсус гилофдан уч жуфт кумуш запонка, галстукка ка-
27


даладиган икки жуфт олтин тугногич, яна ок олтин суви 
юритилган чунтак соатини олди. Нихоят, пойабзал соли- 
надиган картон кутидан узининг олтита - иккита олтин, 
битта кумуш, колганлари шунчаки темирдан ишланган 
орденларини олди.
- Менда колган нарсаларнинг бори шу, - деди у.
Нима хам киларди, даволаниш хакини тулаш учун
уларни сотишга тугри келганди. У Омеронинг бу катта 
сирни саклаган холда узига ёрдам беришини хохлаётган 
эди. Аммо Омеро илтимосни дукондан патта олмасдан 
бажара олмаелигини айтди.
Президент бу буюмлар хотинига тегишли эканини, 
унга мустамлака йилларидан, бувисидан мерое булиб 
колганини айтди. Буви булса, уз навбатида, Колумбия- 
даги тилла конлари хиссасини мерос тарикасида олганди. 
Соат, запонка ва галстук тугнагичлари унинг узиники. 
Орденлар булса, табиийки, олдин хеч кимга тегишли 
бул маган.
- Кимдир бу нарсаларга даъвогар булади деб уйла- 
майман, - деди у.
Омеро уз сузида туриб олди.
- Ундай булса, - деди президент, - хаммасини узим 
килишимдан бошка чора йук.
У хотиржамлик билан жавохирларни йигиштира бош-
лади.
- Утинаман, азпзим Омеро, мени афв этинг, факир 
президентнинг кашшоклигидан дахшатлирок нарсанинг 
узи йук, - деди у. - Х,атто, тирик юришнинг узи хам но- 
макбул.
Шунда Омеронинг калб кузи очилди ва у таслим 
булди.
Шу куни Ласара уйга кеч кайтди. Остонадан хат- 
лар-хатламас, мехмонхонада ялтираётган жавохирларга 
кузи тушиб, тушагида чаён кургандай котиб колди.
28


- Майнавозчиликни бас кил, х,ой бола, - деди у 
курка-писа. - Бу нарсалар каердан келиб колди?
Омеро хамма гапни тушунтиргандан кейин баттар ха- 
вотирланди. У утириб олиб, жавохирларни гуё заргардек 
битта-битталаб синчиклаб текшира бошлади. Нихоят, 
тин олди. «Афтидан, дунёнинг бойлиги булса керак». 
Омерога тикилиб колди, нима гаплигини тушуниб ет- 
мокчи булди, лекин у гангиб колганди.
- Жин урсин, - деди у. - Бу одам тугрисини айтяпти- 
ми-йукми, кандай текшириш мумкин?
- Нега энди тугрисини айтмас экан? - деди Омеро. -
Х,алигина уз кузим билан курдим. У кирини узи ювиб, 
худди биз сингари, хонасида куритар экан.
- Бу очкузликдан, - деди Ласара.
- Ёки камбагалликдан, - деди Омеро.
Ласара яна жавохирларни куздан кечира бошлади, ле­
кин энди олдингидай диккат килмаётганди. Дили вайрон 
булди. Шундай килиб, эртасига узича энг киммат куй- 
лакларини кийган, буйнига такинчокларни осган, хар ик- 
кала кулининг бармокларига, хатю бош бармогига сикка- 
нича узук гаккан, билакларига билакузук солган холда, у 
жавохирларни сотгани кетди. «Кани, курайлик-чи, Ласара 
Дэвисдан ким патта сурар экан» деди у гердайиб уйдан 
чикаркан ва кулиб куйди. У атайлаб хашаматли булмаган 
одмирок тилла дуконни танлади, чунки бу ерда ортикча 
савол бериб утирмасдан тилла буюм олиб-сотишларини 
биларди. Ласара дуконга ичида куркув булса-да, шахдам 
кадам ташлаб кирди.
Форма кийган озгин ва рангпар саркор уни тавозе би­
лан кутиб олди, кулини упиб, хизматга шай эканини айт- 
ди. Дуконнинг ичкариси кундузгидан ёруг булиб, ойналар 
ва ёркин чирокдардан хамма ёк бриллиантга тулиб кетган- 
дай булиб туюларди. Ласара хийласини сезиб колишидан 
чучиб, саркорга деярли карамай, дукон турига йуналди.
29


Сотувчи Людовик XV замонаси услубига хос, хусусий 
пештахта сифатида ишлатиладиган учта столнинг бири 
ортига утиришни таклиф килди ва олдига оппок сочик 
ёзди. Узи булса унинг рупарасига утириб, кута бошлади.
- Хуш, хизмат?
Ласара узуклар, билакузуклар, дуру исиргаларни 
такиб, осиб келган жавохирларининг барчасини пеш­
тахта устида шахмат гартибида куйиб чикди. Узи бу нар- 
саларнинг хакикий кийматини билишни хохлаётганини 
айтди.
Заргар чап кузига моноклни кистирди ва жавохир- 
ларни текшира бошлади. Текширишда давом этар экан, 
нихоят, суради:
- Узингиз каерлик буласиз?
Ласара бундай саволни кутмаганди.
- О, сеньор, - уф торгди у. - Узокдан.
- Мен хам шундай булса керак, деб уйлагандим.
Сотувчи яна жим колди, Ласара булса сарик кузлари
билан унга тешиб юборгудай тикилиб утираверди. Зар­
гар бриллиант тиллакошга алохида эътибор берди ва уни 
бошкалардан ажратиб куйди. Ласара хурсинди.
- Сизнинг паризод жанингиз очик-ойдин аён булиб 
турибди, - деди у.
- Бу гапни каердан олдингиз?
- Хатти-харакатларингиз айтиб турибди, - деди Ла­
сара.
Заргар жавохирларни текшириб булгунча бошка хеч 
нарса демади, сунгра худди олдингидай расмий сиполик 
билан Ласарага мурожаат килди:
- Буларни каердан олгансиз?
- Бувимдан мерос колган, - деди Ласара овозида бе- 
токатлик оханги пайдо булиб. - У утган йили Парамари- 
бода вафот этди, туксон олти ёшга кирганди.
Шунда заргар унинг кузларига тикилди.
30


- Каттик афсусдаман, - деди у. - Бу нарсаларнинг 
ягона киймати олтинлигига, яъни вазнига кура.
У бармок учида тиллакошни кутарди. Тиллакош куз­
ни камаштиргудай яраклаб кетди.
- Мана шундан бошкаси, - деди у. - Бу жуда кадимий 
нарса, Мисрники булса керак. Бриллиантлари унникма- 
ганида унинг бахоси йук булган буларди. Лекин, бари- 
бир, у тарихий ахамиятга молик. Бошка такинчокларда- 
ги тошлар - сафсарлар, зумрадлар опалларнинг хаммаси 
истисносиз сохта. Шубхасиз, олдинига уларнинг урнида 
хакикий тошлар булган. - Заргар Ласарага кайтариб бе- 
риш учун жавохирларни йигиштира бошлади. - Лекин бу 
нарсалар авлоддан-авлодга утаверган, хакикий тошлар 
йуколиб, урнини шиша эгаллаган.
Ласаранинг кунгли бехузур булиб кетди, чукур тин 
олди ва куркувини босди. Сотувчи унга тасалли берди:
- Бунака ишлар тез-тез булиб туради, сеньора.
- Биламан, - деди Ласара тинчланиб. - Шунинг учун 
хам улардан кутулмокчиман.
Шу чогда у уйин тугаганини хис килди ва узини тутиб 
олди. Ортикча сипогарчилик килиб утирмай, сумкасидан 
запонка, чунтак соатлари, галстук тугногичлари, олтин 
ва кумуш орденларини президентнинг барча какир-куку- 
рини олиб, стол устига куйди.
- Буларни хамми? - суради заргар.
- Ха, хаммасини, - деди Ласара.
Унга хакини яп-янги Швейцария пуллари билан ту- 
лашди. Хатто, Ласара пулларнинг янги буёги бармокла- 
римни кир килмасмикан, деб чучиди. У пулни санамай 
олди. Заргар бусагада аёл билан кандай сиполик билан 
саломлашган булса, шундай хайрлашди. Ойна эшикни 
очиб, уни утказар экан, хиёл имиллади.
- Охирги гапни айтай, сеньора, - деди у, - мен сув- 
чиман.
31


Шу окшомда Омеро Ласара билан бирга пулни мех,- 
монхонага олиб боришди. Кайта-кайта санашдан кейин 
маълум булдики, яна озрок пул етмас экан. Шунда пре­
зидент никох узуги, занжирли чунтак соати, запонка ва 
галстук тугногичини чикариб, тушакка куйди.
Ласара никох узугини кайтариб берди.
- Факат бу эмас, - деди у. - Хотира сотилмайди.
Президент унинг важ-корсонини тугри деб топди ва
узукни бармогига такди. Ласара чунтак соатини кайтиб 
берди. «Буни хам», - деди у. Президент бу гапга кушил- 
мади, лекин Ласара соатни жойига солиб куйди.
- Швейцарияда ким хам соат сотиши мумкин?
- Биз биттасини сотдик-ку, - деди президент.
- Лекин соат булгани учун эмас тилла булгани учун 
олишган.
- Буниси хам тилладан, - деди президент.
- Ха, шундай, - деди Ласара. - Лекин сиз операция 
килинмасангиз хам яшай оласиз, соатсиз яшай олмай- 
еиз.
Гарчи президентнинг бошка, мугуз кузойнаги бул- 
са-да, Ласара тилла гардишли кузойнагини олмади. Аёл 
буюмларни кафтида салмоклаб курди ва шубхаларга чек 
куйди.
- Булди, - деди у. - Шулар етади.
Эшикдан чикишдан олдин бир огиз сузламай, дорга 
осиглик хул кийимларини йигиштириб олди, куритиш 
ва дазмоллаш учун олиб кетди. Улар мотоциклда, Оме­
ро рулда, Ласара оркада белидан кучган холда кетишди. 
Окшом осмон кизгиш тусга кирганида куча чироклари 
ёнди. Шамол дарахтларнинг сунгги япрокларини хам 
учириб кетди ва улар пати юлинган кушга ухшаб колди. 
Рона дарёси буйлаб куйига сузиб кетаётган юк кемасида 
радио варанглаб, сохил буйи кучаларини мусикага тул- 
дирди. Жорж Брассен куйлаётган эди:
32


«Моп ашоиг йеп! 1а Ьагге, 1е 1етр8 уа ра88ег раг 1а, 
е11е 1етр§ 
ип ЬагЬаге с!ап§ 1е §епге сГ АиПа, раг 1а ой 
8оп сЬёуге ра§8е 1 а т о и г пе героиззе раз»1 Омеро билан 
Ласара ашуладан ва сулимайдиган сунбуллар хидидан 
сармаст холда чурк этмай кетиб боришарди. Бир оз 
вакт утгандан кейин Ласара узок уйкудан уйгонгандай 
булди.
- Жин урсин, - деди у.
- Нима демокчисан?
- Шурлик кария, - деди у. - Бу хдёт дегани б...нинг 
узгинаси!

Download 4,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish