J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

KR — kuchlanishni
rostlagich.
Uch fazali transformatorda U_t va I₀ larning qiymatlari har qaysi faza uchun alohida o'lchab olinadi va ularning o‘rtacha qiymatlari bo‘yicha salt ishlash xarakteristikalari quriladi.
0‘zaklari bitta tekislikda joylashgan transformator fazalaridagi salt ishlash toklari bir xil bo‘lmaydi, chunki o‘rta fazadagi magnit oqim kuch chiziqlari o‘tadigan oraliq, chekka fazalarining shunday oraliqlariga nisbatan kam (2.1,c-rasm). Shu tufayli o‘rta steijenda joylashgan fazaning MYK va toki I_ov chekkadagi fazalarga nisbatan kam (I_0B< = I₀.c) ^bo‘^ladi-
I^/UJ,). Transformatorga berilgan kuchlanish U, oshirilishi bilan uning magnit oqimi O oshadi, chunki U,» E,= 4,44^,0^.
Kuchlanishning kam qiymatlarida magnit zanjir to‘yinmagan bo‘lib, tok I₀ to‘g‘ri chiziqli o‘zgaradi. Kuchlanishning U,= (0,5+0,6) U_1N qiymatlaridan boshlab magnit o ‘tkazgich to ‘yina boshlaydi va shu tufayli transformatoming Z₀, x₀va r₀«r_ra qarshiliklari kamaya boradi. Natijada, salt ishlash tokining reaktiv tashkil etuvchisi I_0rkuchlanish U,ga nisbatan tez oshadi (3.3,6-rasm).
Salt ishlash toki I₀ reaktiv (I_0r) hamda aktiv (I_0a) tashkil etuvchilardan iborat boTadi: !„ = I_0a + Odatda kuch transformatorlarida I₀ < 0,08 I_1N , uning aktiv tashkil etuvchisi I_0a esa I₀ ning taxminan 10+0,5 foizini tashkil qiladi. Kuch transfor- matorlarining nominal quwatlari oshgan sari I₀ ning nominal tokka nisbatan foizdagi qiymatlari kamaya boradi.
P₀= AU,). Salt ishlayotgan transformator birlamchi chulg‘amining toki va elektr isroflari juda ham kamligidan birlamchi chulg‘amdagi elektr isroflami e’tiboiga olmagan holda, transformatorga berilgan aktiv quwat magnit o‘tkazgichdagi gisterezis va uyurma toklar tufayli vujudga keladigan magnit isroflarni qoplashga sarflanadi, deb hisoblanadi.
Magnit o‘tkazgichdagi isroflar P_ra~B² ga va chastotaning taxminan

3. 
   darajasiga bogTiq boTadi. U,= const va f = const bo‘lganda, magnit isroflarining bogTiqligini taxminan quyidagicha yozish mumkin: P_m*P₀ = sonst. (3.14)
   

Quvvati 10+1000000 kV A ' boTgan zamonaviy kuch transformatorlarida salt ishlash isroflar nominal yuklamadagi quwat isroflariga nisbatan tegishlicha 1,5+0,05 % ni tashkil etsa ham, mavsumiy yuklama bilan ishlayotgan transformatorning yillikfoydali ish koeffitsienti qiymatiga sezilarli ta ’sir ko ‘rsatadi, chunki salt ishlash xarakteristikalari yuklama qiymatiga bogTiq boTmay, balki P₀~U ² tufayli transformatorning tarmoqqa ulangan vaqtining davomiyligiga bog‘liq bo‘ladi.
Salt ishlash tajribasida nominal kuchlanish (U_1N )ga to‘g‘ri kelgan muhim parametrlaridan salt ishlash toki I_0N va isroflari P_0N standart bilan me'yorlangan bo‘ladi.
cosq)₀ = f(Uj). Quwat koefiltsienti cos(p₀ uch fazali transformator uchun tegishlicha quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
COS(P₀ = P₀ /(V3 u,l₀), (3.15)
bunda P₀ — uch fazaning aktiv quwati, W.
Salt ishlash rejimda magnit o‘tkazgichning to‘yinishi osha borgan sari l^ning reaktiv tashkil etuvchisi I_{0 r} kuchlanishga nisbatan tez oshib, aktiv tashkil etuvchisi I_0a esa kam o'zgaradi. Natijada, kuchlanish Uj va tok I₀ vektorlari orasidagi burchak (p₀ oshishi tufayli cos(p₀ kamaya boradi.
Salt ishlash tajribasidan olingan ma’lumotlar bo'yicha transformator uchun muhim bo ‘Igan parametrlar U_1N dagi qiymatlar asosida aniqlanadi:

1. 
   transformatsiyalash koefiitsienti k « U_1N / U₂₀ , bunda U_1N — YK chulg‘am nominal kuchlanishi; U₂₀ — birlamchi chulg‘am kuchlanishi U_1N dagi PK chulg‘am kuchlanishi; 2) salt ishlash isroflari R'₀; 3) salt ishlash tokining qiymati L_%)= (I₀/I_1N) * 100; 4) magnitlovchi zanjirning aktiv qarshiligi r₀. Transformatoming birlamchi chulg'am aktiv qarshiligi r_t magnitlovchi zanjiming hisobiy aktiv qarshiligi r_m ga nisbatan bir necha yuz marta kichik (r_m> r^) bo‘lgani uchun r, « 0 deb hisoblaganda r₀« r_m bo‘ladi.
   

Transformator magnitlovchi konturining to‘la Z₀ , hisobiy aktiv r_m» r₀ va induktiv x₀ qarshiliklari quyidagicha aniqlanadi:

1. 
   birlamchi chulg‘ami «Y» sxemaga ulangan uch fazali transformator uchun:
   

Z. = U, / (V3 I.), r,- P, / (3F„ ), x„ = Jzl -r,¹ ; (3.16)

2. 
   birlamchi chulg‘ami «A»sxemaga ulangan uch fazali transformator uchun
   

a/3 U./I₀ , r₀= P₀ / P_o , x₀= VZ₀²-r₀² . (3.17)
Transformatorning salt ishlash rejimi uchun almashtirish sxemasi (3.4-rasm)dan ko‘rinishicha, uning Z₀ , r₀ , x₀ parametrlari quyidagi yig‘indilardan iborat boMadi:
z₀ = Z, + Z_m ; r₀ = r, + r_m ; X₀ = x, + X_ra .

4. 
   
   
   (3.18)
   rasm. Transfomatoming salt ishlash rejimi uchun almashtirish sxemasi.
   

Transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg‘am qarshiliklari (r, va r₂) tajriba yo‘li bilan chulg‘amlarga alohida-alohida o‘zgarmas tok berib aniqlanadi.
Transformator chulg'amlarining r, va x, qarshiliklari uning salt ishlash qarshiliklari (r₀ va x₀) ga nisbatan bir necha yuz marta kichik. Shu sababli o‘rta va katta quwatli transformatorlaming salt ishlashidagi almashtirish sxema parametrlarini magnitlovchi kontur parametrlariga teng deb hisoblash mumkin, ya’ni: Z₀ » Z_m ; r₀« r_m ; x₀« x_m.
Nazorat savollari:

1.