J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Chulgfamlari Y/ Yulangan uch fazali transformatorning salt ishlashi.
Salt ishlash rejimida transformatoming birlamchi chulg‘amiga sinusoidal kuchlanish u^= U_lmsinwt berilganda vujudga keladigan magnit oqim va hosil bo‘ladigan EYK E_t ham sinusoidal shaklda o‘zgaradi. Bu holda salt ishlash tokining tarkibida 1-garmonikadan tashqari yuqori garmonikalar (ulardan eng kattasi 3-garmonika) ham boiadi.
Agar chulg‘amlar Y sxemasiga ulanganda salt ishlash tokining vaqt bo'yicha o'zgarish shaklida 3-garmonika boimasa magnit oqimi nosinusoidal boiib, bu holda gumhlangan transformatorda va magnit sistemasi umumiy boigan uch fazali transformatorda har xil ta’sir qiladi.
Guruhlangan transformatorda magnit sistema har fazada mustaqil boiganligidan magnit oqimning 3-garmonikasi 0₍₃₎ xuddi shu oqimning

1. 
   garmonikasi 0_(l) ga o‘xshab magnit o‘tkazgich orqali tutashadi va, shu sababli 0₍₃₎ning qiymati katta boiib 0₍₁₎ ning 15+20 foiziga yetadi.
   

Odatda transformatorlarda magnit sistemasi to‘yingan boiadi, bunda E₍₁₎ va E₍₃₎ EYK lar qo‘shilib fazaviy EYK ning oniy (e) qiymatini 40+50
foizga, ta’sir etuvchi (E) qiymatini esa 10-^8 foizga oshiradi. EYK ning bunday oshishi ayrim hollarda xavfli hisoblanadi. Shu cababli guruhlangan transformatorlarda Y/Y ulanish sxemasi ishlatilmaydi.
Chulg‘amlari Y/Y ulangan transformator fazaviy EYK ning shakli keskin o‘zgarsa ham liniyaviy EYK da 3-garmonika bo‘lmay, sinusoidalga yaqin shaklda qoladi.
Transformator chulffamlari «uchburchak-yulduz» yoki «yulduz- uchburchak» sxemalariga ulanganda transformatorning salt ishlashi. «Yulduz» sxemasiga ulanganda salt ishlash toki tarkibida uning 3- garmonikasi I_?r(3 bo‘Imaydi (3.2,a-rasm) va salt ishlash tokining o‘zgarish shakli sinusoidaga yaqin bo‘ladi, natijada magnit oqimining vaqt bo‘yicha o'zgarish shakli nosinusoidal bo‘ladi. Shu tufayli magnit oqimning asosiy tashkil etuvchisi (l-garmonikasi)dan tashqari uning yuqori garmonikalari ham bo‘ladi.
Magnit oqimning 3-garmonikasi 0₍₃₎ transformatorning ikkilamchi chulg‘ami «uchburchak» sxemasi bo‘yicha ulangan holda, uning har bir fazasida 0₍₃₎ dan 90° orqada qoladigan EYK ning 3-garmonikasi E₂₍₃₎ ni hosil qiladi. Bu EYK ta’sirida shu chulg‘amda vujudga keladigan tokning 3-garmonikasi I₂₍₃₎ EYK E₂₍₃₎ dan faza jihatdan deyarli 90°ga orqada qoladi va uchta fazada ham yo‘nalishi bir xil boiganligidan berk zanjir bo‘yicha harakat qiladi (3.2,c-rasm). Bu tokning orqada qolishiga ikkilamchi chulg‘amning konturi katta induktiv qarshilikka egaligi sabab boiadi. Tok I₂₍₃₎ ning vektori magnit oqimi vektori 0₍₃₎ ga deyarli qarama-qarshi yo nalganligi tufayli (3.2,af-rasm), I₂₍₃₎ hosil
3.2-rasm. Chulg‘amlaming har xil ulanish sxemalarida toklar 3-garmonikalarining: a) «yulduz»; b) «neytral simi chiqarilgan yulduz» va d)
«uchburchak» sxemalaridagi
yo ‘nalishlari;
e) transformatoming birorta
chulg‘amini «uchburchak»
sxemasiga ulagan hol uchun
vektor diagramma.
i|ilgan magnit oqimi 0₍₃₎ ning yo‘nalishi shu tok vektori bo‘yicha yo'nalib, asosiy oqimning 3-garmonikasi 0₍₃₎ ni muvozanatlaydi. Bu csa magnit o‘tkazgichdagi asosiy natijaviy oqim va fazaviy cluilg'amlardagi EYK larning shaklini sinusoidaga yaqinlashtiradi. Shunday qilib, transformator chulg‘amlaridan birortasi «uchburchak» sxcmasi bo‘yicha ulanganda magnit oqimi va EYK 3-garmonikalarining zararli ta’siridan saqlar ekan.

3. 
   Salt ishlash tajribasi va xarakteristikalari
   

Birlamchi chulg‘ami sinusoidal kuchlanish [u^U^^ • sinwtjga ulangan transformatoming ferromagnit o‘zagida magnit oqimi sinusoidal (O^O,,^ • sinwt) o'zgarca ham ferromagnit o'zakning magnit Ufyinishi sababli uning magnitlanish xarakteristikasi egri chiziqli hoMgani tufayli magnitlovchi tok /_0r ning vaqt bo‘yicha o‘zgarishi /_0r ** f (ojt) sinusoidal boMmaydi.
Salt ishlash tajribasi ikkilamchi chulg'amga yuklama ulanmagan (l_; = 0) holda 3.3,0-rasmda ko‘rsatilgan sxema bo‘yicha o‘tkaziladi. 'l'ransformatorning bitta chulg‘amiga rostlagich vositasida beriladigan kuchlanish U_; ni 0 dan U,=l ,2U_)N qiymatgacha oshirib, kuchlanish

2. 
   salt ishlash toki I₀ va salt ishlash quwati P₀ oMchab olinadi va ulnrgn asosan quwat koeffitsienti coscp₀ hisoblanadi.
   

Tajribadan olingan va hisoblangan maMumotlar asosida qurilgan I₀ - /’ (U,), P_fl = f (U,) va coscp₀ = f (U,) bogManishlami sa/t ishlash xarakteristikalari deyiladi (3.3,6-rasm).
3.3-rasm. Quwati S_N
- IOOkV-A; U_1N/
l/= 6,3/0,22 kV;
i'hulg ‘amlari Y/Y
ulungan, uch fazali
transformatoming salt
ishlash tajribasini
u'tkazish sxemasi (a)
va salt ishlash
xarakteristikalari (b);