J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

Қарор қабул 
қилинган 
Қарор қабул 
қилинмаган 
Гуруҳни 
шакллантириш 
Муаммони кўриб 
чиқиш 
Жавоблар вариантини 
таҳлил қилиш 
Натижаларни 
умумлаштириш 
Натижаларни 
эълон қилиш 
Муаммони 
мўзокара қилиш 
Қарор қабул 
қилиш 

---

233 
mumkinligi so‘raladi. Birinchi javoblar ma’lumotlarni juda ham katta farqlanish 
bilan berishi mumkin, masalan, 2000 yildan 2050 yilga. Bu javoblar qayta ishlanib 
yana ekspertlarga qaytariladi. Bu safar har bir ekspertdan o‘zining bahosini boshqa 
ekspertlar tomonidan bildirilgan fikrlar bilan tanishish orqali ko‘rib chiqish 
so‘raladi. Bu tadbirni bir necha bor qaytargandan so‘ng fikrlar yaqinlashishi 
mumkin, xususan, 80% javobda 2005 yildan 2015 yilgacha muddat belgilangan 
bo‘lishi mumkin. SHu narsaning o‘zi robotlarni ishlab chiqarishni va amalga 
oshirishni rejalashtirish maqsadlari uchun etarli hisoblanadi.
Umuman, “Delfi” uslubi individual so‘rovlar natijalarini oddiy statistik 
qayta ishlashga asoslangan uslublari bilan solishtirganda so‘zsiz ustunlikka ega. U 
individual javoblarning barcha yig‘indisi bo‘yicha “tebranishni” (farqlilikni) 
pasaytirishga ko‘maklashadi hamda guruhlar ichidagi “tebranishni” (ya’ni, 
sub’ektiv farqlanishni) cheklaydi. SHu o‘rinda, o‘tkazilayotgan eksperimentlar 
natijalariga ko‘ra, malakasi kam bo‘lgan ekspertlarning borligi javoblarning oddiy 
o‘rtalashtirilgan natijalariga nisbatan guruh bahosiga kamroq ta’sir ko‘rsatadi, 
chunki, ularga vaziyatni to‘g‘irlashga o‘z guruhidan olingan yangi javoblar yordam 
beradi. 
Ekspertlar bahosi uslublari. 
Ushbu uslublarning asosi – keyinchalik 
ko‘proq to‘g‘ri keladigan variantni baholash va tanlash orqali mutaxassislardan 
ekspert so‘rovini o‘tkazishning har xil shakllari bo‘lib xizmat qiladi. Ularning 
ahamiyatliligi tahliliy jarayonlarda bitta ekspertning o‘rniga birdaniga bir 
nechtasini jalb qilishning imkoni borligidadir. Bu esa ishni malakali 
tashkillashtirilishida vaziyatni tahlil qilish, prognozlarning va qabul qilinayotgan 
siyosiy qarorlarning sifatini sezilarli darajada yaxshilashga olib keladi. SHu 
o‘rinda, guruh tomonidan o‘tkaziladigan ekspertizalarda qo‘llaniladigan uslublar 
omili asosiy bo‘lib chiqadi, chunki ular qo‘llanilmasa guruh tomonidan o‘tkazilgan 
ekspertiza natijasi yuqori bo‘lmasligi mumkin. 
Ekspertlar guruhi bahosi ikkita katta sinfga bo‘linadi – bevosita va bilvosita. 
Bevosita metodikalar katta moliyaviy va tashkiliy harajatlar talab qilmaydi va 
shuning uchun ham amaliyotda keng tarqalgan. 

---

234 
O‘z navbatida, bevosita ekspertlar guruhi bahosi ikki guruhga bo‘linadi. 
Birinchisiga muzokara qatnashchilarining ijodiy salohiyatini ochib berishga 
yo‘naltirilgan uslublar kiradi. Bu uslublarni bevosita baxsning psixologik uslublari 
deb atash to‘g‘riroq hisoblanadi. CHunki ularning asosida ekspertlarning ijodiy 
faolligini qo‘llash maqsadiga ega bo‘lgan har xil psixologik usullar mavjud. 
Ikkinchi guruhni munozara qatnashchilarining intellektual salohiyatini ochib 
beruvchi xech qanday psixologik usullar ishlatilmaydigan uslublar tashkil qiladi. 
Bu deyarli oddiy fikr almashish xolos. 
Ekspertlar bahosi uslubining boshqa katta guruhini bilvosita metodikalar 
tashkil qiladi. Guruhli ekspertiza uslublarining ushbu sinfi bevosita uslublarga 
nisbatan ko‘proq jiddiy tashkiliy tayyorgarlikni talab qiladi. Tahliliy faoliyat ko‘p 
ekspertlarni ishtirok etishiga imkon berishi lozim. Buni esa bevosita munozarada 
amalga oshirib bo‘lmaydi. Bilvosita uslublar guruh ishining bevosita shakliga xos 
bo‘lgan qator kamchiliklarga yo‘l qo‘ymaslikka imkon beradi. 
Bilvosita muloqat, masalan, “Delfi” uslubida bo‘lgani singari, ekspert 
boshqa ekspertlarning fikrlari va argumentlari bilan tanishishini, lekin shu bilan 
birga kim u yoki bu qarashlarni bildirganini bilmasligini anglatadi. Bilvosita 
muloqat masalan, ko‘proq internet orqali muloqotga o‘xshaydi. Bilvosita 
ekspertizaning barcha variantlarining qulayligi yana shundaki, ekspertlarni birga 
to‘plashga xojat yo‘q va bundan kelib chiqib, buning uchun qulay vaqtni va joyni 
aniqlashga ham ehtiyoj yo‘q.