J. A. Qarshiyev innovatsion-pedagogik faoliyatni tashkil etis

BOB. XXI ASRDA TA'LIM: OLIY TA'LIM O‘QITUVCHISINING
INNOVATSION TAYYORGARLIGI

1. 
   MAVZU: INNOVATSION JARAYONLAR RIVOJINING UMUMIY
   TENDENSIYALARI
   

1. 
   Pedagogik innovatikaning paydo bo‘lishi va rivojlanish shart-sharoitlari. Pedagogik innovatikaning mohiyati, maqsad va vazifalari.
   
2. 
   Pedagogik innovatikaning nazariy bloklari.
   
3. 
   Innovatsion jarayonning mohiyati va tuzilishi.
   
4. 
   Yangiliklar kiritishni loyihalash bosqichlari.
   

Hozirgi kunda ta'lim tizimiga innovatsion texnologiyalarni qo‘llash muammosi dolzarb masalalardan biri bo‘lib, ta'lim muassasasi oldiga bir necha muhim vazifalarni yuklamoqda. Bugungi innovatsiya sohasidagi ilm-fan taraqqiyotining har qanday yutug‘i insoniyat mushkulini oson qilishga, uning muammolarini qisman bo‘lsa-da hal etishga xizmat qilishi kerak.
Innovatsion-pedagogik faoliyatni tashkil etish texnologiyasi- hozirgi davrda fan sifatida ma'lum bo‘lgan, biroq kun sayin butun jahon soha mutaxassislarining e'tiboriga tushib, jadal rivojlanib borayotgan bilimlar tizimidir. Uning ta'limiy ahamiyatini tan olgan pedagoglar jamoasi, olimlar, shu boisdan ham mavjud an'anaviy pedagogikaga tanqidiy yondashmoqdalar. Hozirgi kunlarda shakllanib, rivojlanib borayotgan mazkur yangi fan haqida jiddiy fikrlar bildirilyapti, uning asosiy vazifasi hukmron bo‘lib turgan butun o‘quv tarbiya tizimi nazariyasini innovatsiya asosida qayta tashkil etib o‘zlashtirishdir. Innovatsion pedagogika-hukmron nazariya, nazariy va amaliy muammolarni hal etishning asosi qilib olingan. Innovatorlar fikriga asosan odatiy mumtoz pedagogik nazariyalar eskirib qolgan, yangi sharoitda hozirgi avlodni bu yo‘l bilan tarbiyalash mumkin emas. Hozirgi pedagogik fandagi vaziyat umumiy holda shundan iborat. Bu vaziyatda innovatsiya juda muhim.
Pedagogika tizimini har qanday ilmiy nazariya kabi tizimini tashkil etuvchi tamoyillari loyixalashtiradi, birlashtiradi va ushlab turadi ya'ni ushbu tizim asosiy bilimlarga asoslanishi asosiy holdir. Ob'ektiv nazariyaning asosiy tamoyillari faqatgina ilmiy prinsip bo‘lishi shart ammo g‘oyaviy bo‘lmasligi lozim. Insonning aqliy rivojlanganligi va tarbiyasi haqidagi bilim darajasining talabga muvofiqligi - ob'ektivlikning yagona talabidir. Ideologiya (g‘oyaviylik) - bu har doim ham u yoki bu ijtimoiy guruhlarning bir tomonlama ijtimoiy qiziqishlari bo‘lib, ular buni qimmatli yo‘l-yo‘riq va g‘oya sifatida boshqalarga majburlaydilar. Jahon pedagogik nazariyasi tarbiyaviy jarayon sharoit bilan bog‘liq yuqorida turgan odamlarning g‘oyalari qanday bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘lmasligini allaqachon e'tirof etganlar. O‘sib borayotgan avlodlar tarbiyasi juda jiddiy ish bo‘lib, uning o‘tkinchi narsalarga bog‘liq etib qo‘yish mumkin emas.
Innovatsion pedagogik muammolarini yechilishini izlash ta'lim sohasida innovatsion jarayonlar borishi xususiyatlari, mazmuni, tarkibi va klassifikatsiyasini tekshirish natijalarini tahlil (analiz) qilish bilan bogliq. «Innovatsiya» tushunchasi birinchi marta XIX asrda madaniyatshunoslar o‘rganishlarida paydo buldi va bir madaniyat elementlarini boshqasiga joriy qilish ma'nosini bildirgan. Uning bu ma'nosi hozirgacha etaografiyada saqlanib qolgan. XX asr boshlarida yangi bilim sohasi-yangiliklarni kiritish, qullash yuzaga keldi. U mahsulot ishlab chiqarish sohasida texnik yangiliklarni kiritish qonuniyatlarini o‘rgana boshladi. Yangiliklarni kiritish haqidagi fan - innovatika -firmalarning yangi reja, xizmatlarni ishlab chiqish va tatbiq etish faoliyatiga talabalari keskin oshib borishi aks ettirilgan holda paydo bo‘ldi.
30 yillarda AQShda «firma innovatsion siyosati», «innovatsion jarayon» atamalari paydo bo'ldi. 60-70 yillarda g‘arbda firmalar va boshqa korxonalar amalga oshirilayottan yangiliklarni empirik tekshirishlar keng quloch yoyadi. Shu bilan birga diqqat ikki asosiy tekshirishlar sohasiga qaratiladi, ularning har birida o‘z nazariy - metodologik madaniyati ustun turadi. Firma yangiliklarni kiritish tashabbuskori va yaratuvchisi sifatida bo‘lib, uning yangiliklarni kiritishga «sezuvchanligini», «ta'sirchanligini» va bu ta'sirchanlik bog'liqligi boshqarishning tuzilishi va uslublari bilan bog‘liqdir. Tekshirishlar dasturi sifatida «qaror qabul qilish jarayoni» konsepsiyasi hisoblanib, bunda alternativalarni tanlash va analiz qilish qabul qilingan qarorlarni ketma-ket bosqichlar bilan amalga oshirishga o‘tiladi. Marketing yoki firmaning bozorga yangilik kiritishga, tavakkalchilik omillari, kiritilayotgan yangiliklar muvaffaqiyatini oldindan bilish metodlari, alohida bosqichlar samaradorligi iqtisodiy ko‘rsatkichlari va yangilik kiritish umumiyligiga: ustun turuvchi tekshirishlar paradigmasi bo‘lib, ochiq tizim va o‘yin sifat yondashuvi nazariyasi hisoblanadi, unda firmalar bozor bilan o‘z muhitlari sifatida o‘zaro munosabatda bo‘lib va u yerda innovatsion jarayonning yakunlovchi bosqich ko‘pgina sub'ektlar o‘zaro bog‘liqligi natijasi bo‘lib qoladi, bu sub'etklarning har biri o‘z manfaatiga qarab ish olib boradi va o‘z sheriklari harakatlarini ehtimolini hisobga oladi. Bu ikki sohada yangiliklarni kiritishni amaliy tekshirishlar bir qator fanlar nazariy yangiliklaridan foydalanadilar. Ular turmush va mehnat texnik vositalari rivojlanishi qonuniyatlariga murojaat etib, o‘rganilayotgan texnika tarixi, taxnik va ijtimoiy o‘zgarishlar o‘zaro bog‘liqligiii o‘rganadilar: yangiliklarni kiritishni boshqarish amaliyotiga yangi g‘oyalarni rag‘batlantiruvchi omillar va uslublar haqidagi sotsiolog va ijtimoiy psixologlar xulosalarini, innovatsion yangilik kirituvchilar va boshqa ishtirokchilar hislatlari haqidagi mulohazalarini faol tatbiq etadilar. Olimlar yangiliklar kirtishni tekshirish uch bosqichga ajratadilar. Birinchi bosqich yangiliklar muvaffaqiyatiga yordam beruvchi yoki to‘sqinlik qiluvchi omillarni o‘rganish va turli xil yangiliklar ko‘pgina empirik ma'lumotlarni analiz qilish bilan bog‘liq. Ikkinchi bosqich yangilik kiritish jarayonining o‘zini, ularni bir soha muhitida ikkinchi sohaga olib o‘tish mexanizmini hisobga olish bilan birgalikda o‘rganish deb qaraydilar. Uchinchi bosqichda tadqiqotchi diqqati turli xil innovatsion vaziyatlarni analiz qilish, tavakkalchilikni baholash metodlarini ishlab chiqish, yangiliklarni kiritish sohasida tavsiyanomalar yuzaga keltirishga qaratiladi. Bu bosqichda innovatsion siyosat davlat faoliyati bo‘lib qoladi. Pedagogik innovatsion jarayonlarni G‘arbda 50 yillar oxirlaridan boshlab bizning mamlakatimizda keyingi 10 yillikdan boshlab olimlar maxsus o‘rgana boshladilar. Jahon pedagogik jamoatchiligining qiziqishi maxsus innovatsion xizmat, nashriyot, jurnallar nnnovatsion maqolalar ko‘rinishida bo‘lyapti.
Xususan YUNESKO qoshida ta'limni rivojlantirish Osiyo pedagogik innovatsiyalar markazi mavjud bo‘lib, dunyodagi turli mamlakatlardagi pedagogik yangiliklarni umumlashtirib, ta'lim masalalari bo‘yicha xalqaro byuro bilan birgalikda pedagogik jamoatchilikka maxsus nashrlarda ular haqida ma'lumotlar tarqatadi. Bizning mamlakatimizda pedagogik innovatsiyaning rivojlanishi keng jamoatchi-pedagoglar harakati Oliy ta'limning tez rivojlanishiga bo‘lgan talab va uni pedagoglar amalga oshira bilmasliklari o‘rtasidagi yuzaga kelgan qarama-qarshiliklar bilan bog‘liq. Yangiliklarni qo‘llash umumiyligi kengaydi. Shu sababli yangi bilimlarga bo‘lgan talab, yangi «yangilik», «yangi innovatsiya», «innovatsion jarayon» tushunchalarini anglash talabi keskinlashdi. «Innovatsiya» so‘zi lotinchadan kelib chiqqan, uning tarjimasi yangilanish, o‘zgartirish, yangilik kiritish degan ma'noni bildiradi. Innovatsion jarayonning mikrostrukturasini o‘rganib olishlar yangilik kiritishning «hayotiy sikli, (davri)» konsepsiyasini alohida ko‘rsatdilar, u yangilik kiritish vaqt davomida o‘tab boradigan jarayon degan fikrdan kelib chiqadi.
Bu jarayonda yangilikni yaratilishi va ijro etilishini ta'minlovchi faoliyatlarni turlarga ajratuvchi bosqichlarga bo‘linadi. Shu davrga kelib ilmiy adabiyotlarda quyidagi innovatsion jarayonni bosqichlarga ajratish sxemasi mavjud:

1. 
   Yangi g‘oya paydo bo‘lishi yoki yangilik konsepsiyasini yuzaga kelish bosqichi; uni shartli ravishda fundamental va amaliy ilmiy tekshirishlar (yoki birdan paydo bo‘ladigan) natijalaridan kelib chiqadigan yangilik bosqichi deb ataydilar.
   
2. 
   Kashf etish vaqti, ya'ni amalga oshgan ob'ekt, moddiy yoki ma'naviy mahsulot namuna ko‘rinishidagi yangilik yaratish.
   

3. 
   bosqichda yaratilgan yangilikka amaliy ko‘payish topilib uni qo‘shimcha ishlab mukammallashtirish amalga oshiriladi; bu bosqich yangilik kiritishdan mustahkam samaradorlikka erishish bilan yakunlanadi. Shundan so‘ng yangilikning mustaqil mavjudligi boshlanib, yangilik kiritish jarayoni keyingi bosqichga o‘tadi, bu bosqich faqatgina yangilikni qabul qilish shartidagina amalga oshadi. Yangilikdan foydalanish davrida keyingi bosqichlar ko‘rinadi.
   
4. 
   bosqichda yangilikning tarqalishi uning yangi sohalarga diffuziyalanib (qo‘shilib) keng tatbiq etilishidan iborat.
   
5. 
   bosqich yangilikning biror sohada hukmron bo‘lishi, bunda xususan yangilik o‘z yangiligini yo‘qotib, yangilik sifatida mavjud bo‘lmay qoladi.
   

Bu bosqich yangi samarali yangilik paydo bo‘lishi yoki uning yanada samarasi bilan almashishi bilan yakunlanadi.

3. 
   bosqich yangilik qo‘llanilishi doirasi qisqarib uning yangi mahsuldori bilan almashadi. Yuqorida keltirilgan innovasion jarayonning bir-birini vaqt bosqichida ketma-ket almashtirib, muntazam tizim uning real rivojlanib borishining soddalashtirilgan sxemasini ifodalaydi. Biror aniq innovasion jarayon bu bosqichlarni o‘z ichiga olnib, ular ketma-ketligi va bog‘liqligiga so‘zsiz rioya qilishi shart emas. Yangilik kiritishni yangilikni yaratish va tarqatish kompleks va maqsadga muvofiq jarayoni sifatida qarab, uniig maqsadi inson talab va ehtiyojlarini yangi vositalar bilan qondirish bo‘lib, bu samaradorligi, muntazam va hayotiyligini ta'minlovchi uslub va tizimlarni ma'lum sifatli o‘zgarishiga olib keladi. Innovasion jarayon boshqa sifatli holatga o‘tish, eskirib qolgan qoida, vaziyat va ahamiyatlarni qayta ko‘rib chiqish bilan bog‘liq bo‘ladi. Bir darajali qator yangiliklar (yig‘indisi) umumiyligi innovasion yaxlitligini tashkil etadi. Yangilik kiritish ichki mantiq va yo‘nalishlarga ega bo‘lib, u yangilik g‘oyasi (fikrni) tug‘ilishidan to uning foydalanila boshlanishigacha bo‘lgan harakterlarni rivojlantirish ham innovasion jarayon ishtirokchilari o‘rtasidagi munosabat mantig‘ini ifodalaydi. Shu tariqa yangilik kiritish dinamik tizim bo‘lib, ichki mantiq kabi vaqt davomida qonuniy rivojlanishi, uning atrof muhit bilan o‘zaro bog‘liqligini ifodalaydi. Innovasion jarayoni tuzilishi yangilikning bir bosqichidan ikkinchi bosqichiga o‘tib borishi bilan o‘zgarib boradi. Shu bilan birga yangilikning dinamik xususiyatlaridan uning natija-yakuni va samarasi bog‘liq bo‘ladi.
   

Ta'lim bosqichlariga innovasion pedagogik texnologiyalarning jadal kirib kelganligi XXI asrning tezkor axborot texnologiyalari barcha jabhalarni qamrab olganligi bilan izohlanadi. Bugungi pedagogdan o‘z kasbiy malakasini muttasil takomillashtirib borish bilan birga innovasion pedagogik texnologiyalar yaratish, ularni ta'lim jarayonida qo‘llashga layoqatli bo‘lish talab etilmoqda. Pedagogning innovasion faoliyatga tayyorgarlik darajasi kasbiy malakasining eng muhim ko‘rsatkichiga aylandi. Zotan, pedagogning innovasion faoliyati ijodiy izlanishlari, ta'lim shakli va mazmunini takomillashtirish yo‘lidagi ilg‘or g‘oyalar yaratish, yangiliklar kashf etish salohiyatini namoyon qiladi. Innovasion pedagogik texnologiyalar vositasida o‘quvchi-talabalarda ham yaratuvchilik, ijodkorlik, mustaqil fikrlash ta'lim maqsadlariga o‘z izlanishlari, ongli ijodiy munosabat orqali erishish layoqatini tarkib toptirish ko‘zda tutiladi.
“Innovasiya” lotincha so‘z bo‘lib, yangilanish, “yangilik” ma'nosini ifoda etadi. Innovasion ta'lim-tarbiya jarayonining shakli va mazmunini
takomillashtirishga xizmat qiluvchi yangi g‘oyalar yaratishni ko‘zda tutadi. Innovasion g‘oyalar bugungi ta'lim amaliyotiga jadal kirib bormoqda. Pedagogik innovasiyalar ta'lim sifati va samaradorligi ortishiga xizmat qiladi. Ayni damda, jamiyatdagi har qanday yangilanish jarayonlari, islohotlar mohiyati bilan uzviy bog‘liq holda ro‘y beradi. Davlat ta'lim standartlarining yangilanib borayotganligi; o‘quv-metodik adabiyotlar, darsliklar, dasturlar, ta'lim sohalariga oid klassifikatorlar mazmun-mohiyati takomillashib borayotganligi yangi-yangi pedagogik konsepsiyalarga turtki bermoqda. Bu kabi yangilanishlar pedagogik innovasiyalarning ta'lim sohalari va uzluksiz ta'lim tizimiga jadal kirib borishini taqazo etmoqda.
Zamonaviy pedagoglarning ayni jarayonlar ichida faol ish olib borishi qator kasbiy sifatlari qatori innovasion faoliyatga tayyorlik darajasini talab etmoqda. Bunday faoliyatga layoqatlilik darajasi ta'lim texnologiyasi loyihasi va uning markazidagi pedagogik g‘oyada aniq namoyon bo‘ladi. Ta'lim texnologiyasining yaratuvchisi - pedagog nazariy bilim, amaliy tajriba, ilg‘or ta'lim metodlari va usullarini qo‘llash mahoratini egallagan bo‘lsa, ta'lim sifati bilan samaradorligi kafolatlanadi.
NAZORAT SAVOLLARI:

1. 
   Pedagogikada innovasiya so‘zi qachon kirib kelgan va rivojlanish shart-sharoitlarini tushuntirib bering.
   
2. 
   Pedagogik innovatikaning mohiyati, maqsad va vazifalari nimalardan iborat?
   
3. 
   Pedagogik innovatikaning nazariy bloklarini sanab o‘ting.
   
4. 
   Innovasion jarayon qanday tuziladi?
   
5. 
   Yangiliklar kiritishni loyihalash qanday amalga oshiriladi?
   

2. 
   MAVZU: O'QITUVCHI INNOVATSION FAOLIYATINING
   IJTIMOIY-MADANIY MASALALARI
   

1. 
   O‘qituvchi innovasiya sub'ekti sifatida.
   
2. 
   Madaniyat, ijodkorlik va innovasion faoliyating o‘zaro aloqadorligi.
   
3. 
   Bo‘lg‘usi innovasion faoliyat modeli.
   

Uzoq muddatli amaliyot shuni ko‘rsatadiki, an'anaviy texnologiyalar asosida tashkil etiladigan mash-ulotlar bugungi kunda ta'lim oluvchilarni rivojlantirishga imkon bermaydi, shuning uchun ta'lim jarayonini innovasion faoliyat asosida tashkil etish bugungi kunning dolzarb muammolaridan hisoblanadi. Bugungi kunda ta'limdagi yangilanishlar jarayoni pedagoglarga malakaviy talablar qo‘ymoqda. Bu talablar quyidagilardan iborat:

1. 
   Kasbiy tayyorgarlik (o‘z fanini chuqur bilish, kasbiy erudisiya).
   
2. 
   Zamonaviy axborot-kommunikasiya texnologiyalaridan xabardor bo‘lish.
   
3. 
   Pedagogik va innovasion texnologiya larni amaliyotga tadbiq eta olish.
   

Fan va ta'limning zamonaviy muammolari ketma-ketligi to'g'risida fikrlarni shakllantiradi. Pedagogik tadqiqotning uslubiy apparati, tadqiqot mavzusi, tadqiqotning dolzarbligi, kasb ta'limi oldidagi zamonaviy vazifalar va ushbu muammolarni hal qilishga imkon bermaydigan ishchilar va mutaxassislarni tayyorlash bo'yicha o'rnatilgan amaliyot o'rtasidagi ziddiyat bilan belgilanadi. Tadqiqotning dolzarbligi asoslarini tahlil qilayotganda, o'qitishning amaldagi amaliyoti, fandagi muammoning holati, shaxsiy pedagogik tadqiqotlarimiz natijalari tahlil qilinadi. Tadqiqot muammosi ta'kidlangan qarama-qarshilikdan kelib chiqadi va ko'pincha o'rganish jarayonida javob so'raladigan savol sifatida shakllantiriladi.Tadqiqot maqsadi o'rganish jarayonida nimaga erishish kerakligini ko'rsatadi, ya'ni tadqiqot ob'ekti olinishi kerak bo'lgan ilmiy natija - tadqiqotchi shug'ullanadigan amaliyot yoki ilmiy bilimlarning bir qismi. Uni aniqlashda odatda savolga javob berish kerak: nima ko'rib chiqilmoqda? Tadqiqot mavzusi - bu tomon, tadqiqot qilinayotgan ob'ektning qismi. Tadqiqot gipotezasi - bu tadqiqot davomida isbotlanishi kerak bo'lgan ilmiy taxmin. Gipoteza darhol yakuniy shaklda shakllantirilmaydi: bir-birining o'rnini bosadigan va tasdiqlanganidan so'ng ishchilar tomonidan haqiqiylarga o'tadigan ishchi farazlar ilgari surilmoqda.
Tadqiqotning maqsadi maqsad va gipoteza bilan belgilanadi, ular umumiy tadqiqot usullariga nisbatan shaxsiy mustaqil maqsadlar sifatida ishlaydi: Nazariy: adabiyotlar va me'yoriy hujjatlarni tahlil qilish, tizimni tahlil qilish usullari, taqqoslash va taqqoslash, pedagogik vaziyatlarni modellashtirish, ta'lim mazmuni va o'qitish texnologiyalarini qurish, eksperimental natijalarni qayta ishlash va ularni tahlil qilish.
Tadqiqotning barcha metodologik xususiyatlari bir-biri bilan o'zaro bog'liq va bir-birini to'ldiradi.Tadqiqot gipotezasi, ishchilar uchun qo'shimcha malaka tizimini shakllantirish pedagogik jihatdan samarali bo'ladi, degan xulosaga keldi, agar u vakolatli yondashuv asosida asoslansa, qo'shimcha malaka tuzilmasid a qo'shimcha mehnat malakasini shakllantirish modelini ishlab chiqdi va mintaqaviy mehnat bozori ehtiyojlariga yo'naltirilgan va shaxsning ehtiyojlarini qondirish uchun qo'shimcha malaka oshirish uchun suv osti kemasida o'quv jarayonidagi o'zgarishlarni rejalashtirish yo'nalishlari shakllantirildi, kasb-hunar ta'limi va ijtimoiy sheriklarning pedagogik va boshqaruv Pedagoglarini ilg'or tayyorlash tizimi uchun uslubiy tavsiyalar ishlab chiqildi.
Pedagogik tadqiqotning tuzilishi quyifagilardan iborat :muammoning holatini o'rganish,muammoning dolzarbligi va asoslanishini asoslash gipotezani shakllantirish va ishlab chiqish, muammoning amaliy rivojlanishi,natijalarni amaliyotga joriy qilish,adabiy nazariy tahlil eksperimentni tashkil qilish,nazariy tahlil,qidiruv eksperiment,sinovni tekshirish eksperiment, o'quv nazorati.
Ilmiy va uslubiy mavzu bo'yicha ishlarning algoritmi:
1. Tadqiqot mavzusini yoki muammolarini aniqlash.
2. Bajarilish tartibi va ketma-ketligi, ishning hajmi, tarkibi, uning ilmiy, uslubiy va tashkiliy qismi bo'yicha kerakli maslahatlarni olish.

3. 
   Tadqiqotning metodologik apparatini aniqlang: dolzarbligi, ob'ekti, mavzusi, maqsadi, ilmiy faraz, maqsadlar, boshlang'ich tushuncha, o'rganilayotgan muammo, yangilik va tadqiqot metodologiyasi.
   
4. 
   Tadqiqot dasturini yaratish.
   
5. 
   Tanlangan mavzu bo'yicha ilmiy va pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish.
   
6. 
   Tajriba ishini tushuning va rejalashtiring, uni o'tkazish.
   
7. 
   Olingan eksperiment ma'lumotlarini tekshiring yoki kechiktirilgan takroriy tajribani o'tkazish.
   
8. 
   Yozma tadqiq qilish.
   
9. 
   Tadqiqot natijalari bo'yicha tavsiyalar bering yoki istiqbollarni aniqlash.
   
10. 
    Ilmiy-tadqiqot ishlari natijalari to'g'risida mulohaza qilish.
    
11. 
    Tugallangan tadqiqotni himoya qilish.
    

Ta'lim muassasalariga innovatsiyalarning keng joriy etilishi sharoitida o'qituvchining innovatsion g'oyalar va jarayonlarning bevosita tashuvchisi sifatidagi roli sezilarli darajada o'sib bormoqda. Buning uchun uning ilmiy-tadqiqot faoliyatini innovatsion axborot-ma'rifiy muhitda amalga oshirishga psixologik-pedagogik tayyorgarligi, o'zgaruvchan sharoitlarda pedagogik muammolarni echishga ijodiy yondoshish, ilmiy-tadqiqot va ilmiy-tajriba ishlarini olib borishga alohida tayyorgarlik talab etiladi.
Ta'lim muassasalariga innovatsiyalarning keng joriy etilishi sharoitida o'qituvchining innovatsion g'oyalar va jarayonlarning bevosita tashuvchisi sifatidagi roli sezilarli darajada o'sib bormoqda. Buning uchun uning ilmiy-tadqiqot faoliyatini innovatsion axborot-ma'rifiy muhitda amalga oshirishga psixologik-pedagogik tayyorgarligi, o'zgaruvchan sharoitlarda pedagogik muammolarni echishga ijodiy yondoshish, ilmiy-tadqiqot va ilmiy-tajriba ishlarini olib borishga alohida tayyorgarlik talab etiladi.
Yuqorida aytib o'tilgan ishlarni bajarishga o'qituvchining psixologik va pedagogik tayyorgarligi quyidagicha hisoblanadi.
a) integratsion-shaxsiy ta'lim, shu jumladan ushbu faoliyat turiga motivatsion-qiymat munosabati;
b) ilmiy va ilmiy-tajriba faoliyati muvaffaqiyatini ta'minlovchi kasbiy va shaxsiy fazilatlar;
v) metodologik bilimlar va tadqiqot qobiliyatlari tizimini shakllantirish;
d) bu ma'lumot, ko'nikma va ko'nikmalarni turli xil qidiruv ishlarini hal qilishda samarali qo'llashga imkon beradigan shaxsning jismoniy va ruhiy holati.
Bundan tashqari, I.P. Pavlov tadqiqotchining shaxsiyatining etakchi xususiyatlarini quyidagicha izohlagan: ilmiy izchillik; fan asoslarini bilishning mustahkamligi va ulardan insoniyatning yuksakliklariga intilish; vazminlik, sabr-toqat; Qo'pol ishlarni bajarish uchun tayyorlik va qobiliyat; sabr bilan faktlarni to'plash qobiliyati; ilmiy kamtarlik; fanga hayot berishga tayyorlik.
Tadqiqotchi va ilmiy-tadqiqot faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirish o'qituvchi-tadqiqotchining maqsadli ilmiy eksperiment va tadqiqotning o'ziga xos xususiyati va texnologiyasi, pedagogik eksperimentni tashkil etish metodologiyasi va texnologiyasi, shuningdek, pedagogik o'lchash, baholash va texnologiyalari to'g'risida bilimga ega bo'lgan taqdirda ta'minlanadi. ilmiy va pedagogik tadqiqotlar natijalarini sharhlash.
Ta'limning har xil innovatsion texnologiyalari (didaktik, kompyuter, muammoli, modulli va boshqalar) etakchi pedagogik funktsiyalarni amalga oshirish o'qituvchida qoladi. U muallif, dasturchi, tadqiqotchi, ekspert, maslahatchi, foydalanuvchi va sotuvchi sifatida harakat qilishi mumkin.
O'qituvchida bunday fazilatlarni shakllantirish uchun pedagogika, psixologiya, axborotlashtirish vositalari, boshqarish, ergonomika va boshqa fanlar bo'yicha har tomonlama tayyorgarlik talab etiladi. Shu asosda o'qituvchining ilmiy-tadqiqot va ilmiy-tajriba ishlari sohasidagi vakolatlari, pedagogik amaliyotda yangiliklarni anglashga, o'rganishga va tatbiq etishga tayyorlik shakllantiriladi. Mualliflar bunday mashg'ulotlarni o'tkazishga imkon beradigan "Psixologik va pedagogik tadqiqotlar asoslari" o'quv-uslubiy majmuasini taklif qilmoqdalar. Kompleksni haqiqiy amaliyotda qo'llash sizga ijodiy shaxsni tavsiflaydigan fazilatlar to'plamini shakllantirishga imkon beradi: yo'nalish, bilim, pedagogik qobiliyat va ko'nikmalar, xarakter xususiyatlari va boshqalar.
O'qituvchi-tadqiqotchi fazilatlarini rivojlantirishda o'ziga o'zi ta'lim berish alohida o'rin tutadi. Bu fan, texnologiya, madaniyat va hokazolarning har qanday sohasidagi vakolatlarini oshirish maqsadida shaxsning o'zi tomonidan boshqariladigan maqsadli faoliyatdir. O'z-o'zini tarbiyalash yo'nalishi va mazmunini o'qituvchining o'zi uning ehtiyojlari va manfaatlariga muvofiq belgilaydi (masalan, fan turi). - tadqiqot vazifalari, tadqiqot ko'nikmalarini shakllantirish va boshqalar).
O'qituvchi tomonidan o'z-o'zini tarbiyalash jarayonini mahorat bilan, amaliyot shuni ko'rsatadiki, uning tadqiqot madaniyatining shakllanish darajasi, bunga quyidagilar kiradi: aqliy operatsiyalardan maqsadli foydalanish; turli xil tadqiqot muammolarini ijodiy hal qilish qobiliyatlari; muayyan vaqtda eng muhim masalalarga e'tibor qaratish qobiliyati; ratsional texnik va ilmiy tadqiqotlar usullarini bilish; olingan bilimlarni yangi sharoitlarga o'tkazish maqsadga muvofiq; og'zaki va yozma nutqda ravonligi; aqliy mehnat gigienasiga va uni pedagogik jihatdan maqsadga muvofiq tashkil etishga rioya qilish; jismoniy va ma'naviy kuchlardan oqilona foydalanish; o'rganish natijalarining sifatini etarlicha o'zini o'zi baholash; tanqid va o'zini tanqid qilish, axborotlashtirish vositalari bilan ishlash qobiliyati va boshqalar.
Talabalarning ilmiy-tadqiqot va eksperimental ishlarini boshqarishda o'qituvchi muhim o'rin tutadi. Bu quyidagicha ifodalanadi: so'rov o'tkazish uchun zarur ma'lumot manbalarini topishda yordam berish; talabalarga turli sohalarda maslahat berish; ilmiy-tadqiqot va ilmiy-tajriba ishlarini bajarish jarayonini muvofiqlashtirish; o'quvchilarni ma'naviy va ruhiy qo'llab-quvvatlash va rag'batlantirish; tezkor ilmiy-tadqiqot ishlarini bajarish uchun uslubiy yordam ko'rsatish maqsadida talabalar bilan doimiy aloqani amalga oshirish.
O'qituvchi tomonidan olib borilayotgan ilmiy-tadqiqot va ilmiy-tajriba ishlarining samaradorligi faqat uning nazariy tayyorgarligini muntazam oshirib borish, qidiruv faoliyatida ko'nikmalarni rivojlantirish, pedagogik jarayonga innovatsiyalarni kiritish oqibatlarini prognoz qilish, bardoshlilikni shakllantirish va h.k. tadqiqot muammolarini hal qilishda aqliy operatsiyalarni kompleksda qo'llash kerak. Ushbu yondashuv tadqiqotchiga o'z tadqiqot faoliyati uchun strategik rejani ishlab chiqishga imkon beradi.
Ta'lim muassasasi o'qituvchisining ilmiy-tadqiqot va ilmiy-eksperimental faoliyatining asosiy yo'nalishlari quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin: byudjet tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlarini, jamoaviy shartnomalarni amalga oshirish; uslubiy va metodik seminar, konferentsiyalarda ilmiy maqolalar, taqdimot hisobotlarini yozish va tayyorlash; kengashlar, o'quv-uslubiy komissiyalar ishida qatnashish; talabalarning ilmiy-tadqiqot ishlarini boshqarish; ilmiy-tadqiqot ishlariga jalb qilingan talabalarga maslahat berish; aspirantura va aspirantura; musobaqa; universitetning aspiranturasida ishlash va hk.
M.N.Skatkin tadqiqot faoliyati bilan ilmiy va pedagogik faoliyatni ta'lim va tarbiya jarayonlari to'g'risida yangi ishonchli bilimlarni olishga, ularning mohiyatini (ichki tuzilishi, kelib chiqishi, rivojlanishi) aniqlashga, ob'ektiv muntazam aloqalarni aniqlashga qaratilgan faoliyat deb tushundi. pedagogik hodisalar. Pedagogik hodisaning o‘rnatilgan mohiyati, uning boshqa hodisalar bilan muntazam va zaruriy bog‘liqligi, bashorat qilish, eng muhimi, jarayonni boshqarish, ya'ni istalgan natijaga muvaffaqiyatli erishish, ko‘zlangan maqsadga erishishni ta'minlaydigan pedagogik ishning shunday tizimini belgilash imkonini beradi. Shunga ko'ra, bu bilimlarni olish bilan shug'ullanadiganlarni tadqiqotchilar, ya'ni olimlar deb atashdi.
M.N. Skatkin tadqiqot faoliyati bilan o'qituvchi-amaliyotchi va metodistlarning faoliyatini aniq ajratib ko'rsatdi. Amaliy o'qituvchining tajribali ishi tadqiqot faoliyati emas edi, unga tadqiqotchining missiyasi va uning vazifalari to'g'risida tushunchaga asoslangan edi. Bundan tashqari, ma'lum bir o'qituvchining ilg'or pedagogik tajribasi, garchi u pedagogik jarayonning ob'ektiv qonuniyatlariga asoslangan bo'lsa ham, ularni aks ettirishning natijasi bo'lishi shart emas - ularsiz haqiqiy pedagogik tadqiqotlar o'tkazish mumkin emas. "Shunday qilib, ilg'or o'qituvchi o'qitish va tarbiyalashda yuqori natijalarga erishmoqda, chunki uning faoliyati pedagogik jarayonning ob'ektiv qonunlariga mos keladi, garchi u o'zi ularni anglamasa ham."
Ushbu qonunlar ilmiy tahlil ob'ekti, yangi ilmiy bilimlarni boshqa fan - tadqiqotchi tomonidan rivojlantirish manbai hisoblanadi. “Tadqiqotchi, o'qituvchining ishiga aralashmasdan, uni uning ishtirokisiz ishlab chiqilgan shaklda o'rganadi. U Oliy ta'limda tayyor narsalarini suratga oladi yoki majoziy ma'noda, o'zi etishtirmagan daladan hosil oladi, o'zi o'smagan o'simliklardan meva oladi. ” (shu erda.) Tadqiqotchi tajriba jarayonidan tashqarida. U uni tavsiflaydi, so'ngra Oliy ta'lim amaliyotini o'zgartiradi va takomillashtiradi, amaliy pedagogik faoliyatdan - ilmiy tadqiqotlar tufayli mutlaqo yangi ilg'or tajribalarni tashkil etadi va quradi.
Pedagogikada dissertatsiyalari ustida ish boshlayotgan insonlar orasida juda ko'p o'qituvchilar, direktorlar, bosh o'qituvchilar, metodistlar, inspektorlar bor. Yaqin o'tmishda ularning ko'plari metodik ishlar, ilg'or pedagogik tajribani o'rganish va umumlashtirish bilan shug'ullanishgan. Ushbu faoliyat turlarini puxta o'rganib, ularni dissertatsiya ishlariga jalb qilishadi. Natijada, ko'pincha dissertatsiya o'rniga uslubiy qo'llanma yoki eng yaxshi amaliyot tavsifi olinadi. Dissertatsiyada, ilmiy izlanishlarda bo'lgani kabi, eng yaxshi amaliyotlar va metodik tavsiyalarning tahlili ham topilishi mumkin va bo'lishi kerakligini tan olish, ammo bu asosiy narsa emas. Eng asosiysi - ilmiy ish, uning maqsadi ta'lim va tarbiya jarayonlari to'g'risida yangi ishonchli bilimlarni olish, ularning mohiyatini (ichki tuzilishi, paydo bo'lishi, rivojlanishi), pedagogik hodisalar o'rtasidagi ob'ektiv muntazam aloqalarni ochishdir. Tadqiqotchining ijodiy yo'liga kirib, o'qituvchi odatdagi o'quv ishidan maqsadlari, usullari va natijalari bilan farq qiladigan yangi faoliyat turiga qo'shiladi.
Pedagogik fan va pedagogik amaliyot o'rtasidagi farqlar ularning ob'ektlari, vositalari va natijalari bilan tavsiflanadi, deb ta'kidlaydi V.V. Kraevskiy. Amaliy pedagogik faoliyat ob'ekti shaxs, ilmiy tadqiqot - ta'limning o'zi.
Amaliy ishning vositalari - o'quv va tarbiya metodlari va vositalari, ko'rgazmali qurollar, texnik vositalar, shuningdek "ideal" vosita sifatida ta'lim mazmuni va ilmiy bilimlarning ilmiy usullari.
Amaliy pedagogik faoliyatning natijasi - bu shaxsning o'ziga xos xususiyati sifatida ta'lim va tarbiya, ilmiy faoliyat natijasi esa bilimdir.
Shunday qilib, yangi ilmiy bilimlarni tadqiqot faoliyatining o'ziga xos xususiyati sifatida olish olimlar va o'qituvchilar faoliyatining maqsadi hisoblanadi. Talabalarning qobiliyatlarini shakllantirish va talabalar shaxsi shakllanishini rag'batlantirish o'quv amaliyotchilari faoliyatining maqsadi hisoblanadi. Tadqiqotchi, o'z navbatida, ilmiy va pedagogik faoliyat bilan bog'liq. O'qituvchilar va amaliyotchilarning amaliy tajribasi tadqiqot o'qituvchisi uchun empirik materialdir.
V.V. Kraevskiy ta'kidlashicha, o'qituvchining amaliy faoliyatdan ilmiy faoliyatga o'tishi "o'z-o'zidan", silliq harakat sifatida, boshqa faoliyat sohasidagi tajriba to'planishi bilan amalga oshirilmaydi. Bundan tashqari, o'qituvchi "fan bilan shug'ullanishga" majbur emas, balki ilmiy ishlarda malakali ishtirokchiga aylanish uchun bu masalani hal qilish uchun amaliyotchi maxsus tayyorgarlikdan o'tishi kerak. Ilmiy faoliyatga o'tishning o'zi maxsus bilimlarni talab qiladi - pedagogika haqida emas, balki pedagogika haqida, ya'ni pedagogik fanning o'zi va umuman, ilm-fan faoliyatini tartibga soluvchi qonunlar, tadqiqot mavzusini, ilmiy muammoni, farazni qanday ajratish va shakllantirish haqida. ob'ektiv ilmiy bilimlarni olish usullari nimadan iboratligini tajriba qilish uchun - bularning barchasi pedagogik fanning metodologiyasi va pedagogik tadqiqotlar usullari sohasidadir. "Aks holda, V.V.Kraevskiy ta'kidlaganidek, turli fanlarda allaqachon mavjud bo'lgan haqiqatlarni qidirish va jalb qilish o'qituvchining sezgi va shaxsiy mahoratiga asoslanib, ilmiy asoslanmagan holda bajarilgan amaliy ishlarning samaradorligini tasdiqlash uchun amalga oshiriladi.
Muvaffaqiyatli tadqiqotning muhim omili sifatida V.V.Kraevskiy o'zining pedagogik faoliyati natijalarini begonalashgan holda kuzatish qobiliyatini o'qituvchi-amaliyotchi uchun odatiy bo'lmagan va har doim ham tavsiya etilmaydigan bo'lib, tadqiqot muvaffaqiyatining sharti deb hisoblaydi. Pedagogika fanining na bilimlari, na amaliy tajriba yangi kasb - izlanish uchun maxsus tayyorgarlikni o'rnini bosa olmaydi. "O'qituvchi uchun ilmiy-tadqiqot ishlarini olib boradigan va buni amalga oshirish huquqiga ega bo'lgan yagona va juda ko'p orzu bu uning o'ziga xos xususiyatlarini o'rganish va ilmiy bilish usullarini puxta o'rganishdir."
Shunday qilib, pedagogik fan va amaliyot o'rtasidagi bog'liqlik haqidagi munozaralar doirasida ushbu nisbat ikki xil faoliyat turlarini ajratishda o'z ifodasini topadi. Demak, pedagogik faoliyat ijtimoiy faoliyatning quyi tizimi sifatida ikki xil kasbiy faoliyat - pedagogika fani va ilmiy-pedagogik (tadqiqot) - pedagogika fazosida rivojlanayotgan amaliy pedagogik faoliyatning mavjudligini ko'rib chiqish qonuniydir.
Tadqiqot faoliyatini rivojlantirish uchun, pedagogik faoliyatdan farqli o'laroq, amaliyotchi o'qituvchi maxsus tayyorgarlikka muhtoj.
Shu bilan birga, keyinchalik, o'quv metodologiyasi masalalarini ochib beradigan asarda, A.M.Novikov ilmiy-tadqiqot faoliyati va amaliy o'qituvchi tomonidan olib borilayotgan innovatsion faoliyatdagi farqlarni to'ldirib, ularning natijalariga e'tibor qaratmoqda.
Tadqiqot faoliyati har doim ob'ektiv ravishda yangi natijani olishga qaratilgan, amaliy o'qituvchining innovatsion faoliyati ob'ektiv ravishda yangi va sub'ektiv ravishda yangi natijaga yo'naltirilishi mumkin, bu faqat ma'lum bir o'qituvchi yoki o'quv muassasasi uchun muhimdir va biz ushbu qo'shimchalarni ko'rib chiqishimiz mumkin deb hisoblaymiz. oldingi matnga xos bo'lgan tuzatishlar sifatida, chunki innovatsion faoliyat ko'p jihatdan amaliy o'qituvchilarning (turli xil va darajadagi) tadqiqot faoliyati tufayli amalga oshiriladi.
M.N.Skatkinning kashfiyotlarini muhokama qilmasdan, V.V. Kraevskiy va M.N.Skatkin tadqiqotni o'rganish kerakligini bilishadi, qanday qilib o'qish kerak degan savolga javob berish juda muhim.

1. 
   tadqiqot jarayonida yoki tadqiqot jarayonida cho'milishdan oldin va tashqarida;
   
2. 
   o'quv amaliyotidan tashqarida yoki uni o'zgartirish jarayonida,
   
3. 
   professional tadqiqotchining rahbarligi ostida yoki u bilan birgalikdagi faoliyatda.
   

Ushbu savollarga javob izlash zamonaviy sharoitda rivojlanib, yangi sifat kasb etayotgan pedagogika fani va amaliyotining o'zaro bog'liqlik xususiyatlarini hisobga olishga asoslangan.
Yangi o'zaro munosabat rivojlanayotgan ta'limda o'ziga xos shaxs sifatida o'qituvchi-tadqiqotchining yangi xususiyatlarini belgilaydi. Uning xususiyatlarini aniqlang. Bu o'qituvchi-amaliyotchi, ongli ravishda, mustaqil ravishda va mas'uliyat bilan ta'limni rivojlantirish va yangi pedagogik kasbiy mahoratini rivojlantirish maqsadida tadqiqotlar olib boradi. Bunday o'qituvchi ishtirok etadigan tadqiqot jarayoni tadqiqot faoliyatini o'zlashtirish jarayoni bilan birlashtirilgan. Uning samaradorligini ta'minlaydigan bunday integratsiya vositasi - bu qo'llab-quvvatlash (tashkiliy-pedagogik, psixologik-pedagogik, ilmiy-uslubiy). Tadqiqot faoliyatini muvaffaqiyatli rivojlantirish va ushbu maqsadlar uchun amalga oshirishning zaruriy sharti - bu tadqiqot faoliyatiga yo'naltirilgan professional tadqiqotchilar va amaliyotchilarni, shuningdek, doimiy ravishda olib borilayotgan izlanishlar va zarur tadqiqot mashg'ulotlariga hissa qo'shadiganlarni birlashtiradigan jamoaning mavjudligi. Bunday jamiyatning barcha a'zolari birgalikda faoliyat natijalari - yangi kasbiy vakolatlar paydo bo'lishida, nafaqat ta'lim, balki ijtimoiy ta'sirga ega bo'lgan amaliyotlarni o'zgartirishda, o'zgarishlar uchun zarur bo'lgan yangi pedagogik bilimlarda qiziqish bildirmoqdalar. Bunday hamjamiyat a'zolarining o'zaro ta'siri samarali (har birining va butun jamoaning o'sishiga hissa qo'shadi), jamoa tabiatan sermahsuldir-har birining kasbiy va shaxsiy o'sishini ta'minlaydi. Tadqiqotchi-o'qituvchi faoliyatining samaradorligi, uning birgalikda tashkil etilgan mavzu sifatida yangi jamoaga qo'shilishi bilan belgilanadi.
NAZORAT SAVOLLARI:

1. 
   O‘qituvchi innovasiya sub'ekti sifatida qanday faoliyat yuritishi lozim?.
   
2. 
   Madaniyat, ijodkorlik va innovasion faoliyating o‘zaro aloqadorligini izohlang.
   
3. 
   O‘qituvchining ilmiy-tadqiqotchilik ishlari qanday tashkil etiladi?
   

3. 
   MAVZU: O'QITUVCHILARNI INNOVATSION FAOLIYATGA
   TAYYORLASHNING TARIXIY-PEDAGOGIK SHART-SHAROITLARI
   

1. 
   Innovasion faoliyatni rivojlantirishning tarixiy asoslari.
   
2. 
   Innovasion faoliyatni tahlil qilishga doir yondashuvlar.
   
3. 
   Ilmiy-tadqiqotchilik innovasion faoliyatning bir turi sifatida.
   

Pedagogik tadqiqotlar - bu qonuniyatlar, tuzilish, ta'lim va tarbiya mexanizmi, pedagogika nazariyasi va tarixi, o'quv va tarbiyaviy ishlarni tashkil etish usullari, uning mazmuni, tamoyillari, usullari va tashkiliy shakllari to'g'risida ijtimoiy ahamiyatga ega bilimlarni olishga qaratilgan ilmiy faoliyatning jarayoni va natijasi hisoblanadi. Zamonaviy o'qituvchi tadqiqotchi bo'lishi va shu bilan birga o'z professional darajasini ko'tarishi kerak.
Ilmiy ishlar va mavjud amaliyot tahlili shuni ko'rsatadiki, tadqiqotlar o'qituvchini shakllantirish, uning o'zini o'zi anglashi, shaxsini rivojlantirish va ochib berish uchun zarur shartdir. Bu sizga ilmiy va nazariy pedagogik bilimlar sohasidagi harakatlaringizni tushunishga imkon beradi. Ilmiy-tadqiqot faoliyatini rivojlantirish uchun o'qituvchi o'quv jarayoni uchun maxsus ijodiy muhit yaratish yo'llarini izlashi mumkin va kerak.
“Pedagogik faoliyat - bu bir qator tadbirlarning murakkab tashkil etilgan tizimi bo'lib, ularning har biri A. N. Leont'evning faoliyat nazariyasiga ko'ra maqsad, motivlar, harakatlar va natijalarga ega. Shunday qilib, pedagogik faoliyatning o'ziga xos xususiyati uning ko'p funktsiyali ekanligidir. Ilmiy-pedagogik faoliyatning bunday tuzilishi uchun etarli asoslar mavjud. Yu. N. Kuliutkinning (1999, 2002) fikriga ko'ra, pedagogik faoliyatning o'ziga xosligi uning "meta-faollik", ya'ni boshqa faoliyatni, ya'ni talabalarning o'quv faoliyatini tashkil etish faoliyati ekanligidadir.”³
Shunday qilib, pedagogik ilmiy bilimlarning pedagogik ijod manbayi sifatida rolini anglamasdan, eng yuqori, tadqiqot darajasida ijodiy faoliyat mumkin emas. V. Zagvyazinskiy ta'kidlashicha, "O'qitish va shaxsiy rivojlanish qonuniyatlarini, pedagogik qidiruv usullari va texnikasini, pedagogik bilim va taxminlarni, me'yor va qidiruvni, reja va improvizatsiyani to'g'ri ko'rib chiqish qobiliyati o'z-o'zidan sezgirlikdan ongli, rejalashtirilgan, ilmiy holatga o'tish shartidir. - asosli pedagogik ijod ". O'qituvchining ijodiy faoliyatini o'rgangan olim, o'qituvchining tadqiqot va ijodiy faoliyati ajralmas degan xulosaga keladi. Ijodiy o'qituvchi faoliyatida doimo tadqiqot elementi mavjud.
Ma'lumki, jamiyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida o‘sha davrning fan-texnika rivoji hamda natijalarining muntazam iste'molda bo‘lishi muhim rol o‘ynagan va hattoki, ba'zan ular fan-texnika taraqqiyotida inqilobiy tusda ham ro‘y bergan. Bu haqda “Tosh asri”, “Bronza asri”, “Energiyaning bir turdan ikkinchi turga aylanishi” asri, “Atom asri”, “Axborotlashgan jamiyat sari asri”, “Intel-lektual asr” kabi ko‘rinishdagi dalillarning guvohimiz.
Ilm-fandagi bunday inqilobiy jarayonlar ishlab chiqarish kuchlari va ilm-fanning rivoji bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan tarixiy jarayon bo‘lib, u o‘zida ilm-fan yutuqlarini, zamonaviy texnikani ishlab chiqarish usul-larini integrasiyalagan murakkab dinamik tizimdir.
Mazkur jarayonni tashkil etuvchi omillarning o‘ziga xos vazifalari bor. Bunda ilm-fan - muammo echimidagi, ya'ni ushbu jarayondagi asosiy faoliyatni yurituvchi ilmiy manba (nazariya, algoritm, model, uslub, uslubiyat va h.k.) vazifa-sini bajaradi; zamonaviy texnika - ilm-fan yutuqlarini moddiy qo‘llanish vazifasini bajaradi (vositalar: mashina va mexanizmlar, qurilmalar, asboblar hamda telekommuni-kasiya elementalari) va ishlab chiqarish usullari - ilm-fan yutuqlari hamda ular asosida paydo bo‘lgan texnika va texnologiyalarni amalda joriy etish vazifasini bajaradi.
Zamonaviy ilm-fanning asosiy xususiyatlaridan eng asosiysi, uning bevosita ishlab chiqarish kuchlariga aylanishidir, ayniqsa bunda innovasion yondashuv muhim ahamiyat kasb etadi.
Hech kimga sir emaski, Er yuzida yashayotgan odamlar tashqi qiyofasi jihatidan (rangi va shakli) ham, yashash tarzi va urf-odati bo‘yicha ham, tafakkur va mafkura doirasi bo‘yicha ham, tili va dili bo‘yicha ham, millati va irqi bo‘yicha ham, kasb-kori va mansabi bo‘yicha ham, milliy qadriyatlari va boshqa xislatlari bo‘yicha ham farq qiladi. Ammo, dunyoviy ishlar, umumbashariy qadriyatlar insonlarni bir-biriga yaqinlash-tirib turadi. Bu borada, ayniqsa ilm-fan va uning yutuqlari ahamiyati beqiyosdir. Buning dalili sifatida olov, gugurt, g‘ildirak, yozuvning paydo bo‘lishi, kitobning yaratilishi, me-tallarga ishlov berish texnologiyasining yaratilishi, bug‘ va ichki yonuv dvigatellarining yaratilishi, atomdan tinchlik maqsadlarida foydalanilishi, elektrning hosil qilinishi, elektronika sohasi yutuqlarining keng tarqalishi, kompyu-terlarning yaratilishi va keng tarqalishi, telefonlarning keng ko‘lamdagi variantlari va shu kabilarni keltirish mumkin.
Bu borada Abu Rayhon Beruniy bobomiz “Ilm-fan kishilarning hayotiy ehtiyojlarini qondirish zarura-tidan paydo bo‘ladi”, deb bejiz aytmagan. Umuman olganda ilm-fan kishilarning jamiyat oldiga qo‘ygan vazifalari asosida rivoj topadi. Bu haqda ko‘plab misollar keltirish mumkin. Jumladan, kishilarning “Oynai jahon” ni istashi natijasida televedeniening bugungi taraqqiyotiga erishildi yoki “Uchar gilam” ni orzu qilishi orqali samolyotlarni yaratishga va hattoki kosmonavtika rivojiga ham katta hissa qo‘shildi. Shuningdek, bugungi kunda avtomobilsozlikning rivojlanish ko‘rsatkichlari jamiyatning har bir a'zosini qiziqtirishi shubhasiz. Hisoblash texnikasi rivojiga e'tibor beraylik, oddiy sanoq cho‘plaridan yoki abaklardan boshlangan hisoblash texnikasi taraqqiyoti bugungi kunda sekundiga bir necha million amal bajaradigan kompyuterlar paydo bo‘lishiga olib keldi va h.k. Bularning hammasi ilm-fanning jamiyat taraqqiyoti bosqichlariga mos talablari asosida takomillashib, rivojlanib boraveradi, chunki o‘sha davr shuni talab qiladi, aks holda jamiyat taraqqiyotida salbiy ta'sirlar paydo bo‘ladi. Bunda taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchi bu, tabiiyki, jarayonlarga inno-vasion yondashuvdir.
Shu sababli ilm-fanning asosiy xususiyatlaridan biri ham shundan iboratki, u bevosita ishlab chiqarish kuchiga, iste'molga tayyor texnika-texnologiyaga, metodologiyaga aylanadi. Bundan tashqari ilm-fanning yana bir xususiyati umumiy ijodiy ishlarning anchagina qismini xususiy ilmiy tadqiqot ishlari ham egallaydi. Bu esa ilm-fanning keng qamrovliligiga xos xususiyatdir. Shu orqali ilmiy tadqiqot ishining ko‘lami, sohasi, ahamiyati va yo‘nalishi aniqlanadi. Ma'lumki, bugungi kun jamiyatni innovasiyalashtirish (intellektuallashtirish axborotlashtirish) bilan baholanmoqda. Bu zamonaviy ilm-fan rivoji saviyasiga keskin ta'sir qilmoqda.
Zamonaviy ilm-fanda xususiy sohalar bilan birgalikda, ularning integrasiyasi ham paydo bo‘lmoqda. Jumladan, bionika, matematik logika, kibernetika, informatika, ergo-nomika, iqtisodiyot, mashina-traktor parkidan foydalanish, ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va h.k. Bunday yo‘na-lishlarning vujudga kelib, juda tez rivojlanishiga asosiy sabablardan biri matematika fani yutuqlarining turli fan yo‘nalishlarida va hatto, ijtimoiy fan sohalarida ham samarali qo‘llanilishida. Xususan, ijtimoiy fanlar bo‘yicha olib borilayotgan tadqiqotlarda matematik metodlar, lingvistik kibernetika va h.k. yo‘nalishlarning bugungi kundagi rivoji fikrimizning dalilidir. Shuning uchun ham “Har qanday fan matematika fani yutuqlaridan samarali foydalana olgan taqdirdagina o‘zining yuqori cho‘qqilariga erisha oladi”, degan fikrni olimlarimiz doimo tan olib kelganlar.
Bunday xususiyatlarni o‘zida mujassam qila olgan har qanday fan o‘zi o‘rganishi lozim bo‘lgan manba (hodisa, jarayon, predmet, qonun-qoida va h.k.)ga tadqiqotning kompleks va tizimiy yondashuv usullarini samarali qo‘llay oladi. Demak, yuqorida ta'kidlanganidek ilm-fan rivoji kishilar, jamiyat, qolaversa davlat taraqqiyoti va xalq faro-vonligi, yurt tinchligi uchun ham xizmat qila olishi lozim. Ulardagi keng qamrovlilik va maxsuslik (tor ma'nodagi muhim muammolarga mo‘ljallanganligi), taraqqiyoti saviyasi, sohalar integrasiyasi hamda manbaga nisbatan tizimiy yondashuv tadqiqot usullarining barcha-barchasi jamiyat taraq-qiyotida o‘zining mos o‘rinlariga ega va o‘sha sohalar rivojiga samarali ta'siri bilan ham ular ko‘proq ahamiyatlidir.
Shu sababli ham “Ilm-fanning oliy maqsadi kishilar farovonligiga va ularning muntazam rivojiga xizmat qilsin”, degan fikrni shior qilib ijod qilinsa, ilm-fanning jamiyat taraqqiyotidagi roli va o‘rni yanada oshar edi.
Tasavvur qiling, bir paytlar oddiy omoch bilan erni shudgor qilgan paytimiz ham bo‘lgan. Bugungi kunda kabinalari yuqori saviyada jihozlangan (kondisioner, radio, magnitofon, tovush yutgich va h.k.), ishchi organlari universal ravishda ishlaydigan, zamon talabi asosida jihozlangan qudratli texnikalar yordamida shudgor qilinmoqda, haydovchi esa boshqarish pultida o‘tirib olib, bemalol bu texnikani boshqarmoqda. YOki odamning oyda yurishi va Marsning o‘zlashtira boshlanishi bularning hammasi ilm-fanning qudratli kuchi emasmi? Shuning uchun ham ilm-fan taraqqiyoti jamiyat taraq-qiyotining asosiy poydevorlaridan biri hisoblanadi va u iqtisodiyotimizni rivojlantirishda ham, ma'naviya-timizni yuksaltirishda ham, ma'rifatimizning saviyasini oshirishda ham, maorifimizning gullab-yashnashida ham qudratli kuchdir.
O‘zbek xalqi va uning pedagogik qarashlarining dast-labki ildizlari juda qadim tarixga ega, ya'ni ular “Avesto”ga, Urxun Enisey bitiklariga, Selingur madaniyatiga borib taqaladi. “Avesto” dagi asosiy g‘oyalardan bo‘lgan “Ezgu fikr, ezgu so‘z, ezgu amal” tizimi haqida kishilarga ko‘ngil ma'rifatini berish borasidagi qarashlar yozma milliy pedagogikamizning dastlabki asoslari bo‘lib, unda va shu kabi nodir qo‘lyozmalarimizda barkamol shaxsni shakllantirish muammolari echimi ifoda etib kelingan. Bu borada mamlakatimizda olib borilayotgan pedagogik ta'lim-ning asosiy maqsadlaridan biri milliy tarbiyamizga barka-mol shaxsni shakllantirishning didaktik asosi sifatida qarab, barkamol avlodni tayyorlash muammolarini hal qilishdan iboratdir. Shularni e'tiborga olib milliy pedagogikamizda millat ruhiyatining nozik jihatlariga kirib borish imkoniyati yaratilganligi sababli u bugungi kunda muntazam ravishda taraqqiy etmoqda va unga barkamol avlodni shakllantirishdek muhim vazifa qo‘yilgan. Mamlakatimizda sog‘lom va intellektual jihatdan kamol topgan avlodni tarbiyalash uchun zarur imkoniyatlar hamda shart-sharoitlar yaratish “XX1 asr- intellektual asr” da qadriyatlar ustuvorlik qiladigan asr ekanligini e'tiborga olgan holda Vatanimiz yigit va qizlarini har tomonlama barkamol shaxslar qilib shakllantirish hozirda nihoyatda dolzarblik kasb etmoqda va u ham milliy, ham umumbashariy mazmun-mohiyatga ega bo‘lib, uning ijrosi insoniyatni ma'naviyat va ma'rifatga, yuksak barkamollikka, ezgulikka olib boradi. Shu sababli barkamol avlodni tarbiyalash va ularni davr talabiga mos qilib shakllantirish azal-azaldan xalqimizning ezgu orzusi bo‘lib kelgan. O‘zbek xalqining o‘tmishiga nazar soladigan bo‘lsak, ajdodlarimiz ham yoshlar intellektual salohiyatini yuksaltirishga doimo e'tibor berib kelgan va ularning doimo amaldagi orzusi bo‘lgan, ya'ni bu istiqbolli orzusi doimiy maqsadga aylangan va bunday orzuga erishish nafaqat oila boshlig‘i yoki ta'lim muassasalaridagi murabbiylar, balki yurtimizning donish-mand-ziyolilari (olimlar, shoirlar, yozuvchilar, tarixchilar, hadischilar va h.k.) va adolatparvar hukmdorlarning ham bosh maqsadi bo‘lgan. Jumladan, bunday yuksak orzu-istaklar Abu Nasr Farobiyning fozillar jamiyati (“Fozil odamlar shahri”), Yusuf Xos Hojibning “Saodatga eltuvchi bilim”, shuningdek, At-Termiziy, Ahmad Yassaviy, Imom al-Buxoriy, Bahovuddin Naqshband, Hoja Ahror Valiy, Az-Zamahshariy, Najmiddin Kubro, Ya'qub Charxiy, Xoja Mahmud Porso, Kosoniy, Xoja YUsuf Hamadoniy, Abdulholiq G‘ijduvoniy va boshqalarning ilmi hadis yo‘nalishidagi ta'limotlari va Al-Xorazmiyning dunyoviy ahamiyatga ega bo‘lgan kashfiyot-lari (algoritm asoschisi), Ibn Sino tibbiyoti, Abu Rayhon Beruniyning qomusiy ilmi va ijtimoiy axloqiy qarashlari, A. Temur davlatchiligi va tuzuklari hamda uning adolatli ijtimoiy-tashkilotchilik ishlari, Mirzo Ulug‘bekning koinot ta'limini ommaviy olib borish (dorilfunun tashkil etish) haqidagi ta'limoti, Mirzo Boburning ta'limni isloh qilish sohasidagi “Hatti Boburiy”, A.Navoiyning adolatli jamiyat va ma'rifatga chaqiruvchi ta'limotlari, Ma'mun akademiyasining “Donishmandlik uyi” (“Bayt-ul hikma”) dagi ta'limotlarida teran ifoda qilingan. Hozirda bunday boy o‘tmish merosimizga ega bo‘lgan ajdodlarimiz orzusiga erishildi va u respublikamiz ahlini turli jabhalarda tub burilishlar qilishga, islohotlar qilishga ilhomlantirdi. Jumladan, ta'lim tizimida ham “Ta'lim to‘g‘risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilinib, bulardan maqsad - ta'lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o‘tmishdan qolgan zararli sarqitlardan to‘la xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasidagi yuksak ma'naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlashning milliy tizimini yaratish.
Ma'lumki, bunday maqsadni amalga oshirishda uzluksiz ta'lim tizimida islohotlarni muntazam amalga oshirish va kuzatib borish hamda lozim topilganda rostlash, tuzatish kerak bo‘ladi.
Ushbu faoliyatni amalga oshirishda esa quyidagilar nazarda tutilmog‘i lozim:
- ta'lim tizimining kadrlar salohiyatini tubdan yaxshilash, tarbiyachi, o‘qituvchi, muallim va ilmiy Pedagogning kasbiy nufuzini oshirish;
- davlat va nodavlat ta'lim muassasalarining har xil turini rivojlantirish;
- uzluksiz ta'lim tizimini tarkibiy jihatdan qayta qurish;
- ta'lim, fan, texnika va texnologiyalarning iqtisodiyot va madaniyatning jahon miqyosidagi zamonaviy yutuqlarini hisobga olgan holda ta'lim va kasb-hunar dasturlarini tubdan o‘zgartirish;
- ilg‘or texnologiyalarni keng o‘zlashtirish va yangilarini yaratish, iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgarishlar, chet el intel-lektuallashtirilgan investisiyalari ko‘lamlarining kenga-yishi, tadbirkorlik, kichik va xususiy biznesni rivojlan-tirish bilan bog‘liq, ya'ni kasb - hunar va mutaxassisliklar bo‘yicha kadrlar, shu jumladan boshqaruv tizimi kadrlarini tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish;

• 
  milliy mafkura tamoyillari va xalqning boy in-tellektual merosi hamda umumbashariy qadriyatlarining ustuvorligi asosida ta'limning barcha darajalari va bo‘g‘in-larida ta'lim oluvchilarning ma'naviy va axloqiy fazi-latlarini rivojlantirish;
  
• 
  ta'limni boshqarish tizimini takomillashtirish, ja-miyat boshqaruvi shakllarini rivojlantirish, ta'lim muassasalarini mintaqalashtirish;
  

- ta'lim olishda, shuningdek, bolalar va yoshlarni ma'naviy-axloqiy, intellektual va jismoniy jihatdan tarbiyalashda oila, ota-onalar, jamoat tashkilotlari, mahallalar, xayriya va xalqaro fondlar rolini kuchaytirish yuzasidan chora-tadbirlar ishlab chiqish hamda ularni amalga oshirish;
- ta'lim jarayoni va kadrlar tayyorlash sifatini baholash tizimini yaratish va joriy etish;
- uzluksiz ta'lim tizimida fan, ta'lim va amaliyot bilan integrasiyalashning mukammal mexanizmlarini ishlab chiqish va joriy etish;
- ta'lim va ilm-fan bilan bog‘liq ishlarda chet el bilan hamda xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligini kengayti-rish va rivojlantirish;
- ta'limning barcha darajalarida ta'lim oluvchilarning huquqiy, iqtisodiy, ekologik va sanitariya-gigiena ta'limi hamda tarbiyasini takomillashtirish va h.k.
Intellektual salohiyatli avlod tarbiyasining bu qayd etilgan ketma-ketligiga 2022-2026 yillarga mo'ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi asos qilib olingan bo‘lib, u bo‘lajak mutaxassislarning amaliy faoliyatigacha bo‘lgan jarayonni o‘z ichiga olgan va o‘z xususiyatiga ko‘ra intellektual salohiyatli avlodni shakllantirishga kompleks yondashuvdir.
Demak, bizda to‘la ma'noda zamon bilan hamnafas raqobatbordosh intellektual salohiyatli avlod orzusini ifodalashga ma'naviy, iqtisodiy va qonuniy asoslarimiz bor. Shu sababli ham shakllanayotgan, biz kutayotgan avlod o‘z ixtisosligi bo‘yicha jahon talablari darajasiga javob beruvchi, rivojlangan demokratik davlatlar darajasidagi mutaxassis, yuksak ma'naviyatli va axloqiy etuk, ya'ni barkamol bo‘lishi lozim. Intellektual salohiyatli avlod tarbiyasi uchun qayd etilgan ta'lim tizimi tarkibi Davlat ta'lim standartlari talablari asosidagi kadrlar tayyorlashning uzviy tarkibiy qismi bo‘ladi va undan foydalanib jahon ta'limi talab-lariga javob beradigan mutaxassislarni tayyorlash mumkin.
NAZORAT SAVOLLARI:

1. 
   Innovasion faoliyat qachon paydo bo‘lgan va uni rivojlantirishning tarixiy asoslari.
   
2. 
   Innovasion faoliyatni tahlil qilishga doir yondashuvlar.
   
3. 
   Ilmiy-tadqiqotchilik innovasion faoliyatning bir turi sifatida.
   

4. 
   MAVZU:AKMEOLOGIK YONDASHUV ASOSIDA O'QITUVCHINING
   INNOVATSION FAOLIYATINI MODELLASHTIRISH
   

1. 
   Akmeologiya tushunchas.
   
2. 
   Akmeologik kategoriyalar innovasion pedagogikaning tayanch asosi sifatida.
   
3. 
   O‘qituvchining ijodiy individualligi.
   

Respublikamizda inson va jamiyat farovonligi uchun shaxsning erkinligi va mas'uliyatini kuchaytirishga yo‘naltirilgan ta'lim tizimiga asos solinganligi natijasida inson eng oliy qadriyat sifatida jamiyat taraqqiyotini ta'minlashning harakatlantiruvchi kuchiga aylandi. Chunki, uning intellektual salohiyati, ma'naviy-axloqiy barkamolligi, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy taraqqiyoti va barqarorligining muhim asosidir.
Bugungi kunda jamiyat tomonidan bo‘lajak mutaxassislar oldiga murakkab kasbiy masalalarni hal qilish vazifasi qo‘yilmoqda. Bu vazifalar kasbiy bilimlarni chuqur egallash va pedagogik faoliyat jarayonida muvaffaqiyat qozonishga qaratilganligi bilan diqqatga sazovordir.
Bugungi kunda oliy ta'lim tizimini kelgusida kompleks rivojlantirishning eng muhim vazifalari etib quyidagilar belgilandi:
-har bir oliy ta'lim muassasasi tomonidan xorijdagi etakchi turdosh ilmiy-ta'lim muassasalari bilan istiqbolli hamkorlik aloqalarini yaqindan yo‘lga qo‘yish, o‘quv jarayoniga xalqaro ta'lim standartlariga asoslangan eng zamonaviy pedagogik texnologiyalar, ta'lim dasturlari va o‘quv-metodik materiallarni keng joriy etish, ilmiy-pedagogik faoliyatga yuqori malakali chet el o‘qituvchilari va olimlarini jalb etish;
- iqtidorli talaba-yoshlarni ilmiy faoliyat bilan shug‘ullanishga jalb etish;
-oliy ta'limning ma'naviy-axloqiy mazmunini kuchaytirish, talaba-yoshlarning qalbi va ongiga milliy istiqlol g‘oyasini, xalqimizning yuksak ma'naviyati va insonparvarlik an'analariga sadoqat tuyg‘usini chuqur singdirish, biz uchun mutlaqo yot va begona bo‘lgan g‘oyalarga nisbatan ularda mustahkam immunitet va tanqidiy munosabatni shakllantirish;
-oliy ta'lim muassasalarini zamonaviy axborot-kommunikasiya texnologiyalari vositalari bilan ta'minlash, talabalar, o‘qituvchi va yosh tadqiqotchilarning jahondagi ilg‘or ta'lim resurslari, ilmiy adabiyotlar va ma'lumotlar bazasi bo‘yicha elektron kataloglarga kirish imkoniyatini kengaytirish.
Qarorda belgilangan vazifalardan kelib chiqqan holda, bo‘lajak o‘qituvchilarni kasbiy faoliyatining asosi sifatida pedagogik-psixologik tayyorgarlik darajasini yuqori nuqtada amalga oshirish muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Pedagogik-psixologik jihatdan dinamik tarzda o‘zgarib boruvchi kasbiy rivojlanish jarayonining tavsifi bo‘lajak o‘qituvchilarning ruhiy, psixofiziologik taraqqiyotidagi bo‘shliqlarni aniqlash, shu asosda ularga pedagogik qo‘llab-quvvatlash tizimi orqali ijobiy ta'sir ko‘rsatish imkonini beradi. Bu esa ularni kasbiy rivojlanish tizimini akmeologik yondashuv asosida tashkil etish imkoniyatlarini kengaytiradi.
Pedagogik ta'lim jarayonida bo‘lajak o‘qituvchilarni psixologik-pedagogik qo‘llab-quvvatlashning xususiyatlari va yo‘nalishlari quyidagilarda namoyon bo‘ladi:

1. 
   Pedagogik-psixologik qo‘llab-quvvatlash shunday jarayonki, unda guruhdagi talabalar hamda professor-o‘qituvchilarning o‘zaro hamkorlikka asoslangan faoliyatlarida ularning har ikkalasi teng ishtirok etadilar. Bu tizimda pedagogik-psixologik qo‘llab-quvvatlashning asosiy vazifasi professor-o‘qituvchilar hamda talabalarning o‘zaro yordamga asoslangan kasbiy rivojlanish jarayoni amalga oshadi.
   

2. 
   Akmeologik yondashuv asosida tashkil etilgan pedagogik jarayonda professor-o‘qituvchilar talabalarni oldindan loyihalashtirilgan model asosida kasbiy rivojlantirishga erishishlari lozim. Bunda talabalarning shaxsga yo‘naltirilgan ta'lim-tarbiya jarayonini loyihalashtirishga oid kompetensiyalarni shakllantirish va rivojlantirishga asosiy e'tiborni qaratish talab etiladi.
   
3. 
   Talabalar o‘zlarining kasbiy-shaxsiy qiziqishlari doirasida muayyan bir pedagogik hodisani chuqur o‘rganishlari uchun mustaqil bilim olishlari, pedagogika va psixologiyaga oid adabiyotlarni muntazam o‘qib o‘rganishi zarur. Bunda kasbiy rivojlanish jarayonida talabalarni pedagogik-psixologik qo‘llab-quvvatlashning asosiy vazifalaridan biri - ularga mustaqil bilim olish, ko‘nikma va malakalarini, professor-o‘qituvchilarga esa bu jarayonda bo‘lajak o‘qituvchilarga ko‘maklashish kompetensiyalarini shakllantirishdan iborat.