|
юксак
маънавиятли
шахс
таРбияси
170
Мева аввал фикру кўнгилда битар,
Сўнг оғочда ўзни ул зоҳир этар
425
.
Маснавийда, қалб қандай (тоза ёки қора) бўлса, фикр ҳам
шундай туғилиши айтилади. Тарбия жараёнида қалб бораси-
да сўз кетганда, “қалбингга қулоқ тут” ибораси ишлатилади.
Румий ҳам бу иборага тафсир келтирган:
Деди Пайғамбар: истафт ул-қулуб,
Муфтилар фатвоси гарчи яхши, хуб
426
.
Байтнинг мазмуни: Пайғамбар дедиким, муфтилар гарчи
яхши фатво беришса-да, сен, аввало, қалбинг ила кенгаш. Бир
мушт ҳажмичалик келадиган дилга қулоқ тутсангиз, унинг
уришидан бошқа нарсани эшитмайсиз, аммо дилдаги шодлик,
хурсандчилик ёки алам, дард қалбнинг борлигидан далолат
беради. Инсон мимикасида қалбида кечаётган ҳиссиётлар на-
моён бўлади. Шодлик ва хурсандчиликдан завқланиш, дард
ва аламни енгиш, қалбга қулоқ тутиш орқали, яъни ғайрат-
шижоат, сабр-қаноат, мардлик, ҳалоллик, умидни ҳис қилиш
мумкин. Буларни ҳис қилмаган одам қалб деган тушунча-
ни англай олмайди. “Қўл, оёқ, кўз, қулоқ ва инсоннинг барча
туйғулари қалбу ақлдан ўрганиш қобилиятига эга”
427
. Шунинг
учун Румий шундай дейди:
Оқ қоғоз узра қалам сурсанг магар,
Кўзга ташлангай ҳамоно, сарбасар.
Лек қалам хат узра чекса янги хат,
Англамоқ душвор, юз бергай ғалат.
Чун сиёҳ узра сиёҳ тушгай басе,
Сўз бузилгай, маъни чалкашгай басе.
Гар учинчи карра ёзсанг устидан,
Қоп-қорадир устидан ҳам остидан
428
.
Демак, шоир кўнгил кечинмалари жараёнини акс этиб
ҳамиша кўнгил софлигини тараннум этади ва бундай инсон-
ларга қарата шундай дейди:
Сен кўнгил бўстонига қўйгил қадам,
Бошқа жойда сенга юз очгай ситам
429
.
425
Ўша жойда. –Б. 159.
426
Ўша жойда. –Б. 650.
427
Жалолиддин Румий. Ичиндаги ичиндадур / Улуғбек Ҳамдам тарж. –Т.:
Янги аср авлоди, 2003. –Б. 127.
428
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –Б. 229.
429
Ўша жойда. –Б. 260.
3-БОБ. “Маснавийи маънавий” асарида инсонни маънавий-ахлоқий тарбиялаш
171
Чунки қалб замиридаги хатти-ҳаракатларни теран англаш,
унинг мазмун-моҳияти, қандай мақсадларга қаратилганини
тушуниш, турли маълумотларга нисбатан атрофлича, илмий-
назарий ва амалий жиҳатдан танқидий ёндашиш инсонни
ҳамиша тўғри йўлга бошлайди. Румий қалбни таъриф этар
экан, қалби борни инсоний, дили борни ҳайвоний деб атай-
ди. Ҳамма ҳайвон ва инсонда ҳам бирдек дил (юрак) бўлиб,
у ўзининг физиологик вазифасини бажаради ва танага қон
ҳайдайди, лекин қалб фақат инсонда бўлади. Халқ тилида:
“Қалблар борки, кенг, олижаноб. Диллар бор, инсонийликдан
йироқ”, – дейилади.
“Маснавий”да келтирилган кўнгил истаги борасидаги
ҳикоятда келтирилишича
бир одам катта шаҳарга келибди. Бо-
зордаги атир-упалар сотадиган атторлик дўконлари томонга
бурилибди. Дўконлардан гул, бинафша, атир ҳидлари уфуриб
турарди. Бир-икки қадам юргач, бу хушбўй ҳидлардан унинг
боши айланибди. Охири ҳушидан кетибди. Оломон унинг усти-
га тўпланибди. Бири юрагини, бири билагини уқалар, кимдир
юзига гул суви сепибди. Қанча ҳаракат қилишмасин, бемор
ҳушига келмабди. Атирлар, гул сувларини бошидан қуйишар,
аммо одам ҳеч ўзига келмабди. Чорасиз қолишибди. Атрофда-
гиларга жар солишиб, қариндошларини қидира бошлашибди.
Аммо ҳеч кимса эга чиқмабди, анча вақт ўтса ҳам, у ўзига кел-
мабди. Оқшомга яқин бу ердан ўтиб кетаётган бир тери ош-
ловчи ҳушидан кетиб ётган одамни танибди. Оломонга қараб:
“Тўхтанг, гул сувини сепманг. Мен унинг нега хаста эканлиги-
ни биламан. Сиз унга тегмай туринг, мен ҳозир келаман”, – дея
узоқлашибди. Бир вайронага кириб, бир ҳовуч ит тезагини
олиб қайтиб келибди ва тезлик билан тезакни ҳушидан кет-
ган одам бурнига тутибди. Ҳалиги киши ўзига кела бошлабди.
Бироздан сўнг оёққа турибди ва тери ошловчи билан биргала-
шиб кетибди. Ҳушидан кетган одам ҳам тери ошловчи бўлиб,
йиллар мобайнида терилар орасида ёмон ҳидларга ўрганиб
қолгани учун атторлик дўконларидан таралиб турган ҳушбўй
ҳидларга дош беролмай, ҳушидан кетган экан
430
.
Бу ҳикоят орқали кўнгилга яқин ишдан бошқа ишга
қўл урилса, кўнгил дош бермаслиги ва албатта, бунга даво
кўнгил ўзи истаган ишни бажаришдан иборат эканлиги
430
Ўша жойда. –Б. 460.
Do'stlaringiz bilan baham: |
