Izbullaeva indd

Ж
алолиддин
 Р
умий
 
асаРлаРида
 
юксак
 
маънавиятли
 
шахс
 
таРбияси
 
168
нинг қалб софлиги ва поклигига эришиши унинг руҳий ҳолати 
билан чамбарчас боғлиқ. Чунки руҳий оламнинг тарбиялан-
ганлиги ва поклиги қалб улғайганлигини англатади. Румий-
нинг “Маснавий”си руҳий поклик ва қалбан уйғоқлик бораси-
даги фикрлар билан жамлаб олинганлиги жиҳатидан бошқа 
асарлардан фарқланади. Масалан: Кўр тиланчи қиссасида тас-
вирланишича бир одам ўзининг ва овозининг хунуклиги бо-
расида одамларга айтиб раҳм-шафқат сўраб юрар экан. Буни 
эшитган одамлар унда иккита кўрлик эмас, балки “кўнгил 
кўрлиги” ҳам, демак, уч кўрлик мавжуд экан, дейишибди.
419
Дунёда шундай кўнгли пок, кўнгли уйғоқ инсонлар борки, 
улар кўнгил кўрлигининг, кўнгли қоралигининг ҳикоятдагига 
каби хатарли иллат эканлигини яхши англайдилар. Бу борада 
Румийнинг ўзи ҳам шундай изоҳ беради:
Кўнгли бедорларни ёз, эй маънавий,
Васфига камлик қилур минг маснавий
420
.
Ният кўнгилда (қалбда) туғилади. Шу асосда мияда фикр 
туғилади. Педагогикада эса қалб олижаноблик, меҳр-оқибат, 
бағрикенглик, саховат, инсонпарварлик ҳисларини жо этган 
тушунча сифатида англашилади. Инсон қалбини ҳамиша пок 
сақлаши, ўзгалар қалбига озор бермаслик тамойилига таяниб 
иш кўриши лозимлиги уқтирилади. Румий: “Кўнгил ойнаси 
тоза бўлиши керак, токи унда хуш суратни зиддидан фарқлай 
олсинлар”, – дейди
421
. Қалб инсон хатти-ҳаракатларини акс 
эттирувчи кўзгу бўлиб, яхши амаллар уни нурга тўлдиради, 
ёмон амаллар эса аксинча, хиралаштиради. Румий инсон та-
насини меҳмонхонага, ундаги фикрларни меҳмонга ўхшатади:
Шу танинг меҳмон уйидир, эй ўғил, 
Ҳар сафар бир янги меҳмонинг келур.
Демаким, ул сенга ташвиш этгуси,
Барчаси мулки адамга кетгуси.
Ҳар не келгай ғайб диёридин сенга,
Дилга меҳмондир, такаллуф эт анга.
Сен фикрни шахс бил, эй жонажон,
Чунки шахс топгай фикрдин қадру жон
422
.
419
Ўша жойда. –Б. 188.
420
Ўша жойда. –Б. 281.
421
Румий Жалолиддин. Ичиндаги ичиндадур / Улуғбек Ҳамдам тарж. –Т.: 
Янги аср авлоди, 2003. –Б. 64.
422
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ 
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –Б. 678.

---

3-БОБ. “Маснавийи маънавий” асарида инсонни маънавий-ахлоқий тарбиялаш 
169
Макон ва замондаги, ботиний ёки зоҳирий нарса-
ҳодисалардан туғилган фикр кўнгилда ўз изоҳини топади ва 
бу фикрнинг жамиятга, миллий мафкурага қанчалик таъсир 
этиши фаолият орқали англашилади. Қачонки, кўнгил соф ва 
пок бўлса, кўнгилда туғилган фикр ҳам инсоннинг жамиятда-
ги мавқеини мустаҳкамлайди. Унинг мустақил дунёқараши ва 
эркин тафаккури шаклланишига кўмаклашади. Румий ёзади:
Эрса кўнгил кўзгуси шаффофу пок,
Акс этур нақшлар, кўринмас обу хок
423
.
“Маснавий”да