|
Ж
алолиддин
Р
умий
асаРлаРида
юксак
маънавиятли
шахс
таРбияси
162
бақириб йиғлайсан. Мен сенга “Ўтиб кетган нарса, бой берил-
ган фурсат учун хафа бўлма”, деган эдим-ку. Бундан ташқари,
сенга “Бўлмайдиган гапга, ким айтса-айтсин, ишонма”, де-
маганмидим? Қанақа анқов одамсан. Мен ўзим уч дирҳам
чиқмайман, қандай қилиб қорнимда ўн дирҳамлик инжу бўла-
ди?...”
Овчининг ҳуши жойига келиб: “Ундай бўлса учинчи ўги-
тингни айт”, – дебди. Шунда чумчуқ: “Икки ўгитга риоя
қилмаган учинчисига риоя қиладими?” – деб учиб кетибди
404
.
Румий мустаҳкам ирода соҳиби бўлганлиги туфайли ирода-
ни шундай моҳирона тасвирлаганки, бундай ўхшатиш бирор
муаллифда учрамайди. Баъзи инсонларга тўғри йўл кўрсатиб
турсангиз ҳам, у тўғри йўлдан адашади, чунки унинг мустақил
фикри ва иродаси йўқ. Чумчуқ ўзининг илми ва мустаҳкам иро-
даси туфайли тутқунликдан халос бўлди. Овчи илмсизлиги ва
иродасизлиги туфайли кичкина бир чумчуққа кулгу бўлди.
Эй мушукдек солма сичқонга човут,
Шер бўлибсан май ичиб, арслонни тут
405
.
Бу мисраларда рамзийлик остида иродани тарбиялаш мезо-
ни акс эттирилган бўлиб, унда иродани тўғри шакллантириш,
иродада такаббурликка йўл қўймаслик, ирода кучини тўғри
йўналтириш бўйича фикр билдирилган. Яъни ирода ҳамиша
ҳалолликка таяниши, бирор ишни амалга оширишда инсон
ўз ирода кучини, ақлини, эътиборини тўла шайлаши, керак-
сиз нарсаларга берилиб, асл мақсаддан четга чиқиши мумкин
эмаслиги борасида фикр юритилган. Ироданинг жисмоний
ва руҳий шайлигини амалга оширишда, авваламбор, инсонда
сабр-тоқат, матонат шаклланиши керак. Сабр ўз ихтиёри би-
лан нафсни тийиш ҳисобланади. “Сабр” арабча аччиқ, чидам,
бардош маъноларини англатиб, инсон маънавиятининг тар-
кибий қисми ва иродани мутаҳкамлашдаги энг асосий компо-
нент саналади. Сабр ошиқмасдан кутиш ёки ўзини тия олиш,
тоқат, чидам-бардош, ирода ва қаноат қилиш маъносини анг-
латади. Сабр кишиларнинг турли-туман зиддиятли воқеа-
ҳодисаларга бардош қила олишини ҳам ифодалайди. Румий
инсондаги сабр-бардош борасида фикр юритар экан шундай
дейди:
404
Ўша жойда. –Б. 454.
405
Ўша жойда. –Б. 266.
3-БОБ. “Маснавийи маънавий” асарида инсонни маънавий-ахлоқий тарбиялаш
163
Сабру бардошдир етуклар туйғуси,
Қанду ҳалводир гўдаклар орзуси.
Кимки сабр айлар, самога ўрлагай,
Кимки ҳалво ер, муқаррар терлагай
406
.
Румий сабру бардошлиликни етуклар, комиллар туйғуси са-
наб, сабр инсонни “само” – юксаклик, буюкликка банд қилади,
дейди. Сабр – юксак маънавий тушунча, ақл ва маданият
белгиси, бошқаларнинг фикри ва эътиқодига ҳурмат ифода-
си ҳисобланади. “Маснавий”да сабр борасида яна қуйидаги
мисраларга эътибор қаратиш мумкин:
Сабр қилким, сабр келтиргай нажот,
Сабр – сергакликка чун қўлу қанот
407
.
Демак, сабр инсонга нажот, шифо, барака, масала ечимини
олиб келади. Сабр инсонни сергак, ҳушёр, огоҳ бўлишга чор-
лайди. Сабрсизлик эса ҳаётда хунук оқибатларга олиб келиши
мумкин. Ишнинг баракаси, албатта, сабр билан боғлиқ. Кўпин-
ча тилимизда таҳлил этилаётган тушунча “сабр-қаноат” тар-
зида ишлатилади. Чунки сабр учун қаноат, қаноат учун сабр
керак. Бироқ сабр билан қаноатни бир нарса деб тушунмаслик
лозим. Қаноат, асосан, борлик-йўқликка кўниш, оз нарса би-
лан тирикчилик ўтказишни англатса, сабр бошга тушган кул-
фат, ғам-ғусса, азоб-уқубатга чидашни, ҳар қандай ҳодисанинг
натижасини кута олишни билдиради. Шунинг учун Румий
сабр билан ёнма-ён турган қаноатни сергаклик мисолида тас-
вирлаб, “у сабр билан қўл ва қанот каби” дейди. Чунки, сабр-
сизлик, албатта, ирода заифлигидан далолат беради. Румий:
Инсон сабру бардош орқали кўзлаган манзилига етади, нарса
ва ҳодиса моҳиятини англайди; бесабрлик (сабрсизлик) кўзла-
ган мақсадга эришишдаги ишни баттар мушкуллаштиради”, –
дейди. Шунинг учун асарда инсон сабру-бардош соҳиби бўли-
ши кераклиги алоҳида таъкидлаб ўтилган. “Сабру бардошдин
келур бахту самар,” – дейди шоир
408
.
Хуллас, инсон иродасини мустаҳкамлаш маънавий бурчни
адо қилишга олиб келади. Маънавий бурч шахсни баъзан ҳузур-
ҳаловатдан, турмуш лаззатларидан маҳрум этиши мумкин бў-
либ, у таълим-тарбия жараёнида инсон тафаккурига сингдири-
лади ёки оилавий, миллий анъаналар тарзида қабул қилинади.
406
Ўша жойда. –Б. 57.
407
Ўша жойда. –Б. 251.
408
Ўша жойда. –Б. 347.
Do'stlaringiz bilan baham: |
