|
Ж
алолиддин
Р
умий
асаРлаРида
юксак
маънавиятли
шахс
таРбияси
166
Жазби сувдир, гар ёнаркан жонимиз,
Ул бизимдир, биз унинг ҳайронимиз
413
.
Сув ҳамиша ёнаётган нарсаларга малҳам саналади. Демак,
руҳни тарбиялашда, жонга, танга малҳам бўладиган сувни,
яъни тарбияни сингдирмоқ даркор. Қачонки руҳ тарбияланар
экан, инсон ноқулай нарса ва ҳодисалар ечимини тезда топа
олади. Таълим-тарбия жараёнида “Руҳ” сўзи тетиклик, барка-
моллик, ҳушёрлик, етуклик даражаси сифатида ифодаланади.
Масалан, баъзи аломалар руҳ – бу қон деса, бошқалари нафас
деб ҳисоблайди. Айримлар эса руҳни латиф ва нафис ҳаводан
иборат деб, уни моддий нарсалар сафига киритади. Аслини
олганда, Румий “Маснавий”да руҳ тушунчасини Ҳаким Са-
ноий ижодидаги бир мисрани келтирган ҳолда тушунтиришга
ҳаракат қилади:
Тинглагил, не дер Ҳакими Ғазнавий,
Эски танда тоза руҳ топ мен каби
414
.
Румий Саноийнинг бу мисраси орқали руҳнинг баркамол-
лик, етуклик, юксаклик кўриниши эканлигини англаб етади.
Чунки тана баркамолликдан сўнг қарийди, лекин руҳ ҳамиша
тоза у қаримайди. “Маснавий”да мутафаккир яна “ел (шамол)
руҳи”, “руҳи маҳжуб”, “руҳи аслий”, “руҳи қудсий”, “руҳи нажот”,
“руҳи нур”
415
борасидаги фикрларини келтириб ўтади. Файла-
суф алломалар ўз ижодларида фақат руҳ тараққиёти ҳақида
гапириб ўтган бўлсалар, Румий тана руҳ билан биргаликда ри-
вожланишини, тана парваришланмаса, руҳ камол топа олмас-
лигини таъкидлайди. Бу фикрни Румийнинг замондоши Ази-
зиддин Насафийнинг “Зубдат ул-ҳақойиқ”, яъни “Ҳақиқатлар
қаймоғи” асарида ҳам кузатиш мумкин. Румий ёзади:
Ўзгаришлар мулки – тан эрмиш магар,
Руҳи боқий офтобдир, жилвагар
416
.
Румий руҳни қуёшга ўхшатади ва тан қуёш жилосида тоб-
ланиб камолга етишини айтади. Демак, инсон руҳи танасини
бошқаради, шунинг учун тан билан руҳ уйғунликда камол то-
пиши керак. Шундагина бу уйғунлик инсоният тараққиётига
413
Ўша жойда. –Б. 373.
414
Ўша жойда. –Б. 66.
415
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –846 бет.
416
Ўша жойда. –Б. 500.
3-БОБ. “Маснавийи маънавий” асарида инсонни маънавий-ахлоқий тарбиялаш
167
улкан ҳисса қўшиб, абадий тарихга муҳрланади. Руҳ тушун-
часини изоҳлаганда, албатта, қалб асосий ўринни эгаллай-
ди. Қалб (араб.
юрак
) – кўнгил, руҳият, кайфият, тафаккурга
боғлаб ишлатиладиган ва инсон руҳий ҳолатини ифодалайди-
ган маънавий тушунча ҳисобланади. Қалб халқ тилида кўпроқ
инсоннинг кўнглини билдиради. “Кўнглингга қулоқ тут”,
“кўнглингга келганини қил”, “кўнглим шуни тусаяпти” деган-
да, қалб билан, қалб амри билан қилинадиган ишлар, хатти-
ҳаракатлар ва фаолиятлар тушунилади. Масалан, Румий бу бо-
рада шундай дейди:
Бўлди дил тан ҳавзида чиркин бадан,
Лек кўнгиллар ҳавзида покланди тан
417
.
Чунки кўнгилга қулоқ тутиб иш кўриш, қалб амрига бўй-
суниш ва шахснинг туриш-турмушидаги, кишилар билан
бўлган ижтимоий муносабатларининг мужассамлиги орқали
тана қалб билан бирга юксаклик (поклик)ка эришади. Қалб,
шунингдек, бирор нарсанинг шакл ва маъно жиҳатидан ўр-
таси, исломда жавҳар макони, эътиқод ва ижодда эса ий-
мон гавҳарининг жойи, кўнгил, дил, виждон, юрак, ғайбий
мушоҳада маскани, илоҳий ишқ жойи, илми ладуний ери,
илоҳий нурлар зуҳурланган жой деб таърифланади. Таъ-
лим-тарбия жараёнида инсондаги маънавиятнинг даражаси
– қалбни пок, тоза сақлаш ҳалол-ҳаромнинг фарқига бориш
билан белгиланади. Румий бу борада қуйидаги мисраларни
келтиради:
Турмасин кўнглингда кир, қувгил уни,
Йиғла, кўз ёшинг била ювгил уни
418
.
Кўринадики, Румий қалб тарбиясига эътибор қаратмоқда.
Инсон икки ҳолатда йиғлаши мумкин: бадани (танаси) азобга
қолганда ва қалби азобга қолганда. Биринчи азоб бу сабрсиз-
лик, чидамсизликдан бўлса, иккинчи азоб эса тавба ва шукро-
наликдандир. Демак, руҳни тарбиялашда инсон кўнглидан
кина-кудуратни олиб ташлаши, ҳамиша яхшиликка интилиши
лозим.
Юксак маънавият ва маърифатга, холисликка, покликка
интилган шахснинг қалби ҳам беғубор, пок бўлади ва шу асно-
да унинг фаолияти, кимлиги ҳам ўз ифодасини топади. Инсон-
417
Ўша жойда. –Б. 170.
418
Ўша жойда. –Б. 306.
Do'stlaringiz bilan baham: |
