|
Ж
алолиддин
Р
умий
асаРлаРида
юксак
маънавиятли
шахс
таРбияси
172
таъкидланмоқда. Кўнгилда жамланган яхши ёки ёмон фикр-
лар хоҳиш-истакка айланади. Кўнгил кўп нарсани исташи
мумкин, шунинг учун ундаги фикрлар тарбияланса, кўнгил
азоб чекмайди ва фақат инсонни камолотга етаклайди. Румий
қалб тарбияси ҳақида қуйидаги фикрни айтиб ўтади:
Нон эмас, ҳикмат ейишни қил ният,
Тангамас, кўнгилга бергил тарбият.
Ул таоминг бул таомингни тўсар,
Жон – бозургон, тан – қароқчи, йўлтўсар
431
.
Демак, Румий комил инсон бўлиб шаклланишда, энг авва-
ло, танни (емиш) билан эмас, балки қалбни (дониш) билан
тарбиялаш фикрини олға суради. Румий нуқтаи назаридан
қараганда, ҳар кишининг ўзига хос қалби ва виждони мав-
жудки, шунга асосланиб ҳаракат қилади. Румий асарлари-
да виждон алоҳида ҳолда талқин этилмайди, балки у иймон,
эътиқод ва кўпинча қалб билан бирга кўрсатилади. Аллома
қарашларида виждонлилик ва виждонсизлик можароси кўп
бора кузатилади ва у виждонлиликни ҳалоллик, меҳру вафо,
хайру эҳсон, огоҳликда деб билади. Масалан:
Гар эсанг пок луқмага қобил ўзинг,
Нур емакка бўлгай сен қодир ўзинг
432
.
Байтда ҳалол, пок луқмали инсон бўлсанг, сен нур (ҳурмат)
га лойиқдирсан, дейилмоқда. Ҳалоллик (араб. рухсат этилган,
йўл қўйилган; қонуний, асосли; тўғрилик, виждонлилик) –
маънавий-ахлоқий меъёрни англатувчи тушунча. Ҳалол виж-
дон эса адолат ва бурч каби ахлоқий тушунчалар билан боғлиқ.
Румий инсондаги виждонни тарбиялаш ва шакллантиришда
диний масалаларни илмий асослайди
433
ва виждонлиликни
хайру эҳсон кўрсатиш кўринишида тасвирлайди. Хайру эҳсон –
хислат ва фойдали ҳаракат, бошқаларга яхшилик қилиш, якка
шахслар ва ташкилотлар томонидан ёрдамга муҳтож инсон-
ларга раҳму шафқат юзасидан моддий ёрдам кўрсатишни таъ-
минловчи тушунча. Румий хайру эҳсон борасида дейди:
Бахтлидир ул кимса, эҳсон айламиш,
Борини бир дўстга қурбон айламиш
434
.
431
Ўша жойда. –Б. 495.
432
Ўша жойда. –Б. 445.
433
Ўша жойда. –Б. 510.
434
Ўша жойда. –Б. 665.
3-БОБ. “Маснавийи маънавий” асарида инсонни маънавий-ахлоқий тарбиялаш
173
“Маснавий”даги “Зарвон аҳли қиссаси”да келтирилишича,
бир раббоний, комил одам боғ-роғлар ҳосилидан йўқсулларга
хайр-эҳсон берар экан, лекин унинг бу ҳолидан фарзандлари
ҳасад қилишибди. У чунончи, узум узса, майиз қуритса, ҳолва
пиширса, буғдой ўрса, хирмон кўтарса, тегирмонда ун тортса,
хамир қорса, нон ёпса халққа ушр берар экан. Шунинг эвазига
Оллоҳ таоло унинг боғ ва даласига бир барокат ёғдирган экан-
ки, бошқа боғ-роғ эгалари бунга муҳтож бўлиб мева ва ақча
сўрашаркан, у эса бировга муҳтож эмаскан. Ўғиллари ўшал
хайру эҳсонни кўришарди-ю, боғдаги баракотни кўришмас
эди. Боғбон ўғилларини чақириб: “Боғимиздаги барокот хай-
ру эҳсонимиз натижасидир, мендан кейин ҳам хайру эҳсонни
канда қилманг. Шундагина Оллоҳ бизга ўз баракотини ато эта-
ди”, – деган экан
435
.
Ҳикоятда тасвирланган боғбон саховат соҳиби, у нафақат
саховат эгаси, балки виждон тарбиячиси ҳамдир. Чунки ун-
даги саховат виждонининг уйғоқлигидан далолат беради,
қанчалик мол-дунёси бўлмасин, барибир ўзини йўқотмайди,
қўлидан келганча одамларга яхшилик қилади. Инсондаги виж-
донлиликнинг кўринишларидан яна бири меҳр-мурувватли
бўлишдир. Румий “Маснавий”да меҳру вафо борасида гапирар
экан, шундай ёзади:
Меҳр талхни тотлига сургай нуқул,
Меҳр кўрсатмоқ эмишдир тўғри йўл
436
.
Румий фикрича, ёмон хислатни яхши хислатга фақат меҳр
билан ўзгартирса бўлади. Меҳр кишилик жамиятининг маъ-
навий тараққиётида шаклланган ахлоқий фазилат бўлиб,
индивидуаллик хусусиятига эгадир. Меҳрибонлик – киши-
ларнинг ўзаро муносабатларида меҳр-оқибат кўрсатиш, бир-
бирига қайишиш, ёрдамлашиш, хушфеъллик, ёрдамга муҳтож
бўлган одамларга кўмак кўрсатиш билан боғлиқ эзгу хатти-
ҳаракатларни қамраб оладиган фазилат. Меҳру вафо инсоний
муносабатларнинг энг асосийси саналади. Масалан, мамла-
катимизда мустақиллик даврига келиб меҳрибонлик фази-
латининг қадр-қиммати теранлашди, янги-янги жиҳатлари
кашф этила бошланди. Чунончи, байрам кунларида қариялар,
бава-бечоралар, етим-есирлар, ёрдамга муҳтож кишилар
435
Ўша жойда. –Б. 620.
436
Ўша жойда. –Б. 87.
Do'stlaringiz bilan baham: |
