Izbullaeva indd

Ж
алолиддин
 Р
умий
 
асаРлаРида
 
юксак
 
маънавиятли
 
шахс
 
таРбияси
 
176
ҳам меъёр бўлиши керак. Тақлид – бошқаларнинг хулқига 
эргашиш ёки уларнинг хатти-ҳаракатлари, хислатлари, нутқ 
хусусиятларини маълум даражада ихтиёрий ёки ихтиёрсиз 
равишда такрорлашдан иборат хулқ шаклини англатувчи ту-
шунча ҳисобланади. Шунинг учун инсон ўз тушунчаси орқали 
тақлид қилади. Масалан, яхши инсонларга тақлид қилиш 
мумкин. Тақлидда чегарадан чиқиш керак эмас, яъни бирор 
кишининг юриш-туриши, товуши, баъзи кўзга кўринадиган 
қилиқлари эмас, балки хулқи, ички дунёси, иймон-эътиқодига 
тақлид қилган ҳолда уларни киши ўзида қайта ишлаб чиқиб, 
ўз ҳаёт йўлини танлаши мумкин. Бу борада Румий ёзади:
Тақлид этмасдин боқишни пеша қил,
Ўз тиниқ ақлинг била андиша қил
443
.
Тақлид (ўхшатиш) актёрлар ижодида кузатилади. Улар 
ёмон иллатли инсонларнинг қилмишларини ижро этган ҳолда 
ёмонликка қарши курашадилар. Яна бир хил тақлид борки, у 
аксарият ҳолларда инсонларда салбий ҳолатларни келтириб 
чиқаради. Румий тақлидчиликни таъриф этар экан ёзади:
Айлама тақлид, магар воқиф ўзинг,
Лутфидин бир бенишон ҳотиф ўзинг
444
.
Шоир фикрича, тақлид қилмаслик лозим, чунки тақлид ях-
шиликларнинг офатидир. Аллома қарашларида виждонсиз 
кимсанинг қилмишларидан яна бири – бевафолик ҳам ифо-
даланади. Виждон ўзгаларга нисбатан бурч ва масъулиятни 
теран ҳис этишни тақозо этади. Виждонсиз киши бу нарсани 
ҳис қила олмайди, чунки унинг қалби худбинликка юз тут-
ган. Виждон инсоннинг билим даражаси, моддий аҳволи, иж-
тимоий мавқеи билан белгиланмайди, у юксак маънавийлик, 
комиллик ва тарбия маҳсулидир. Виждоннинг маънавиятдаги 
таъсир доираси ғоят кенг тушунчалардан биридир. Агар уят 
ҳисси инсоннинг ташқи муҳит, жамиятга боғлиқлигини ифо-
даласа, виждон унинг ботиний оламини, қалб туғёни, ички 
руҳий изтиробини намоён этади. Виждон кўзга кўринмас, 
лекин таъсири ва аҳамияти жиҳатидан улкан руҳий, яъни 
маънавий-ахлоқий ҳодисадир. 
Хуллас, жамиятимиз олдига қўйилган юксак маънавият-
ли шахсни тарбиялашдек олий мақсадни амалга оширишда 
443
Ўша жойда. –Б. 739.
444
Ўша жойда. –Б. 145.

---

3-БОБ. “Маснавийи маънавий” асарида инсонни маънавий-ахлоқий тарбиялаш 
177
руҳий тарбияга эътибор қаратиш жуда муҳимдир. Румий ижо-
дида руҳий тарбия қалб поклиги ва виждон уйғоқлиги ғам 
чекиш, тавба қилиш, пушаймонлик кўринишларига эга бўлиб, 
аллома уларни меъёрида сақлашни уқтиради. Инсон қилган 
хатосини англаши ва шу хатони бошқа қайтармаслиги, қилган 
хатоси учун афсусланиши, тавба қилиши одамийликнинг бир 
кўринишидир, яъни камолотга, олий ахлоқий сифатларга 
қайтишдир. 
Учинчи боб бўйича хулосалар: