Izbullaeva indd

Ж
алолиддин
 Р
умий
 
асаРлаРида
 
юксак
 
маънавиятли
 
шахс
 
таРбияси
 
142
ча бошқаларга эргашиб ёки тақлид қилиб яшайдилар. Агар 
эътиқод мутаассиблик, ирқчилик, миллатчилик, тор сиёсий 
ва иқтисодий манфаатлар билан чекланган бўлса, бундай 
ҳолда у бузғунчилик, беқарорликка хизмат қилади, ривожла-
нишга тўсиқ бўлади. Тараққиёт, ҳурликка етакловчи ишонч 
ва эътиқод билан бузғунчи, алдамчи, адаштирувчи, ёлғон 
“эътиқод”ни фарқлаш жуда муҳимдир. Румий ҳам “Маснавий” 
асарида эътиқод тушунчасининг ижобий ва салбий томонини 
очиб беради. У инсонлардаги эътиқод даражасини қуйидагича 
изоҳлайди:
Муртазога бир жуҳуд бундоқ деди
Ки, Худога эътиқоди йўқ эди.
Шу баланд кўшк узрадурсен, айт менга,
Эътиқодинг улки, Ҳақ ҳофиз сенга?..
Муртазо деди: йўлингдан қолмагил,
Бўйла густоҳликка ўзни солмагил.
Улки қул эрмиш, Худога банда, қул,
Ҳақни бундоқ имтиҳон айларми ул?
Ҳадди борму, ўйла сен, нодону гов,
Банда ҳеч Аллоҳни этгайму синов?
Ул ярашгайдир Худога, эй фалон,
Бандаларни этса ҳар дам имтиҳон
358
.
Эътиқод муайян нарса, ҳодиса, жараёнга ихлос сифатидаги 
кенг қамровли тушунча ҳисобланади. Одам табиий ва ижти-
моий муҳитда яшаб, улардаги баъзи нарсаларга ихлос қўяди. 
Шу жараёнда ўша нарсага ҳис-ҳаяжонли муносабатда бўлгани 
учун эътиқод пайдо бўлади. Румий келтирган ҳикоятда Мурта-
зо ҳодиса (нарса, жараён)га ўз эътиқоди кўзгуси орқали қараб, 
жуҳудга баҳо беради ва муносабатини билдиради. 
“Маснавий”даги “
Амирнинг қули” 
воқеаси.
 
Бир амир 
ҳаммом боргиси келибди ва субҳидамда қулини уйғотиб: “Тез 
бўл, тосу лунги олгин, ҳаммомга кетамиз”, – дебди. Сўнқир тосу 
лунгини олибди ва амири билан ҳаммомга равона бўлибди. 
Йўлда масжиднинг ёнидан ўтишаётганларида, Сўнқирнинг 
қулоғига азон эшитилибди, шунда Сўнқир: “Эй Хожам, дўкон-
да бир лаҳза ўтириб туринг мен намозимни ўқиб чиқай, намо-
зимни қазо қилмай”, – дебди. Анча фурсатдан сўнг намоз тамом 
бўлибди. Одамлар масжиддан чиқиб кетишибди. Амир қулини 
кутар экан, лекин қули масжиддан чиқмабди. Амир масжид 
358
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ 
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –Б. 398.

---

3-БОБ. “Маснавийи маънавий” асарида инсонни маънавий-ахлоқий тарбиялаш 
143
олдига бориб, қулини чақирибди. Қули: “Мени чиқишга 
қўйишмаяпти. Сабр қилинг, ҳозир чиқаман, амирим”, – дебди. 
Хожа сабр қилибди аммо тоқати-тоқ бўлиб, устма-уст етти бор 
эшикка бориб, қулини чақирибди. Лекин ҳар сафар бир хил 
жавоб олаверибди. Ахири жонига теккан амир: “Масжидда 
одам қолмаган бўлса, сенинг йўлингни ким тўсяпти”, – дебди. 
Шунда қул:
Деди: ким тутгай сени ташқорида,
Бас, ўшал тутгай мени ичкорида.
Улки ул қирмоққа қўймайдир сени,
Ул ўшал чиқмоққа қўймайдир мени... 
– деб жавоб берибди.
359
Бу ихтилофлар билимсизликдан келиб 
чиқади. Румий қулнинг донолигини тасвирлаб, амирдаги би-
лимсизликни очиб беряпти. Амир мутаассиблиги, ирқчилиги 
туфайли масжидга кира олмаяпти. Ҳолбуки масжид умумий 
маданий-ижтимоий объект ҳисобланади. “Маснавий”да яна 
шунга яқин “