Izbullaeva indd

Ж
алолиддин
 Р
умий
 
асаРлаРида
 
юксак
 
маънавиятли
 
шахс
 
таРбияси
 
132
“Хўш, нима қилишни хоҳлайсан?” – дебди Сулаймон. Одам 
ёлворди, “Эй жонларнинг қўриқчиси, мазлумлар нажоткори 
Сулаймон! Сизнинг қўлингиздан келади. Бўри, қуш, тоғ, тош 
амрингизда, шамолга буюринг, мени узоқ Ҳиндистонга олиб 
борсин. Балки шунда Азроил мени тополмас, шунда жоним-
ни сақлайман. Умидим сиздан”. Сулаймон одамнинг ҳолига 
раҳми келибди. Шамолни чақириб буюрибди: “Ҳозироқ 
бу одамни Ҳиндистонга олиб бор”. Шамол зум ўтказмай 
буйруқни бажарибди.
Эртаси кун ҳазрат Сулаймон девонни тўплаб, келганлар 
билан кўриша бошлабди. Не кўз билан қарасаки, Азроил ҳам 
уларнинг орасида турарди. Дарҳол ёнига чақириб сўрабди: “Эй 
Азроил, кеча у одамга нега жаҳл билан қарадингиз. Жонини 
олсангиз, олинг эди. Бироқ бечоранинг ўтакасини ёрибсиз-
ку”. Азроил жавоб берибди: “Эй дунёнинг улуғ султони. Мен 
у одамга жаҳл-ғазаб билан боқмадим, балки ҳайрат билан 
қарадим. У нотўғри тушуниб, ваҳимага тушибди. Тўғриси, уни 
бу ерда кўриб ҳайрон қолдим. Чунки Аллоҳ таоло менга: “Қани, 
бор, бу кеча ўша одамнинг жонини Ҳиндистонда ол”, – дея амр 
қилганди. Бу одамнинг юзта қаноти бўлса ҳам, Ҳиндистонга бу 
кеча бўлолмаслигини ўйлаб ҳаратландим.
Сен ўзингдан-ку қочолмассен, аниқ,
Бас, нетиб Ҳақдин қочарсен, эй рафиқ!
345
Румий таълимотида, Ҳақ қалбингда, ундан қочиб бўладими, 
қаерга борсанг ҳам, у сен билан биргадир, дейилмоқда. Ҳикоят 
орқали инсон қилган хатоси ёки ёмон ҳолатдан қочишга ури-
ниши тасвирланган бўлиб, инсоннинг ўзида яхши ё ёмон 
хис лат мужассам, у қаерга бормасин яхши ва ёмон хислати у 
билан бирга. Яхши хислати билан мартабага эришади, ёмон 
хислати билан жазоланади, бундан қочиб бўлмайди. Қачонки 
ёмон хислатлар ўрнини яхши хислатлар эгаллар экан, инсон 
бирор нарсадан қочишни ўйламайди. У ўзидан қочиб бўлмас-
лигини англайди. “Чунки тафаккур озод бўлмаса, онг ва шуур 
тазйиқдан, қулликдан қутилмаса, инсон тўла озод бўла олмай-
ди. Тараққиёт тақдирини маънавий жиҳатдан етук одам ҳал 
қилади”
346
. 
345
Ўша жойда. –Б. 37.
346
Ислом Каримов. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. –Т.: 
Ўзбекистон, 1992. –Б. 72–74.

---

2-БОБ. Жалолиддин Румий қарашлари ва унинг таълим-тарбия тараққиётидаги ўрни
133
Хулоса сифатида шуни таъкидлаш мумкинки, Румийнинг 
бизга қолдирган комил инсоннинг маънавий шаклланганлик 
даражасини қуйидаги кўринишда кузатишимиз мумкин: кўнг-
ли бедор, мусаффо, ўзгалар дардини билгувчи, яхшилик излов-
чи, халқни ўзига эргаштириб билувчи, ғовларни енгувчи, зул-
матдан халос этгувчи, истиқболни кўзлагувчи, ҳабиб (дўст), 
хушнафас, нотиқ, хушкалом, оқил, доно, фозил, фикратшунос 
(тўғри фикр юрита оладиган), иймон-эътиқодли, пешрав (ил-
дам борувчи), ўз шахсий фикрига эга, нафс ва ҳирсини жилов-
лаган, камтарин, нарса ва ҳодисалар моҳиятини англайдиган. 
Румий келтирган бу тушунчалар орқали жамият ёшларига 
ўзлигини ва ўз моҳиятини англашга кўмаклашиш ва бунинг 
натижасида уларда масъулият, жавобгарлик ҳиссини уйғотиш 
мумкин. 
Иккинчи боб бўйича хулосалар