Ызбекистон республикаси кишлок ва сув хужалиги вазирлиги

18-МАВЗУ: ОЧИЌ ВА ЁПИЌ УРУЃЛИ ЎСИМЛИКЛАР
Режа:

1. 
   Уруѓли ўсимликлар.
   
2. 
   Очиќ уруѓли ўсимликлар.
   
3. 
   Очиќ уруѓли ўсимликларнинг аћамияти.
   
4. 
   Ёпиќ уруѓли ўсимликлар.
   
5. 
   Ёпиќ уруѓлиларнинг келиб чиќиши.
   

Адабиётлар: 1, 3.
1. Ќуруќлик шароитида яшайдиган ва уруѓ етиштирадиган юксак ўсимликлар уруѓли ўсимликлар деб аталади. Бу ўсимликларда уруѓ бўлиши билан архегониал юксак ўсимликлардан, яъни мохлар, риниофит, плаун, ќириќбўѓим ва папаротниклардан тубдан фарќ ќилади. Ћозирги замон юксак уруѓ етиштирувчи ўсимликлар асосан юќорида айтилган спорали ёки архегонийлардан келиб чиќќан.
Уруѓли ўсимликлар икки бўлимга: очиќ уруѓлилар (Gymnospermae)ва ёпиќ уруѓлилар (Angiospermae) га бўлинади.
2. Очиќ уруѓлилар ќадимий ўсимликлар бўлиб, уларнинг ќадимий авлодлари тошкўмир даврининг охирларида яшаганлар. Жумладан уруѓли папоротниклар, беннеттитлар, кейтонлилар йўќолиб кетиб, ќазилма ћолда саќланиб ќолганлар. Гинковийлар, вельвичияларни биттадан тури саќланиб ќолган. Ћозирги ваќтда ќараѓайлар, саговниклар, гнетовийлар кенг тарќалгандир.
Ер юзида очиќ уруѓлиларнинг ћозир 660 тури мавжуд бўлиб, асосан дарахт, ќисман бута ва лиана турлари учрайди.
Шохланиши моноподиал бўлиб, пояси камбий ва феллоген тўќималарининг фаолияти натижасида ўзига хос тузилишга эга. Иккиламчи йугонлашиш хусусияти билан ёпиќ уруѓли ўсимликларга яќин турсада гистологи элементларидан-тархемдлардан тузилганлиги ва ўтказувчи боѓламлар йўќлиги билан улардан фарќ ќилади. Баргини тузилишига ќараб икки гурућга бўлинади. 1. гр мегофиль линяси бўйича попоротникларга ўхшаш барглар. 2 гр микрофиль линяси бўйича ћосил ќилинган нина барглар. Барги 2-5 йилда тўкилади. Очиќ уруѓлилар доимий яшил ўсимликлар бўлиб, илдизи-асосий ва ён илдизлардан иборат, микориза ћосил бўлади.
Очиќ уруѓли ўсимликларнинг характерли хусусиятларидан бири уруѓ ва уруѓ куртакни очиќ бўлишидир. Уларнинг уруѓлари меванинг ичида эмас, балки мегоспорафилларда очиќ ћолда жойлашади. Уруѓкуртак мегоспорангийдан нуцеллусдан ташкил топган бўлиб, ташќи томонидан интгумент билан ўраб олинган. Мегоспорофилнинг оталанишидан уруѓ ривожланади. Очиќ уруѓлиларнинг мућим хусусиятларидан бири сперпатизоиднинг спермияга айланишидир. Спермияни ћосил бўлиши бу ўсимликларни сувсиз мућитида ћам оталанишига имкон яратиб беради.
Очиќ уруѓлилар МДЋ нинг шимолий ќисмида, Уралда, Марказий Осиёда ва Кавказда кенг тарќалгандир. Очиќ уруѓлиларниг келиб чиќиши, классификацияси олимлар орасида жонли мунозарага сабаб бўлмоќда. Барча архегониал ўсимликлар учун хос хусусият (мохсимонлардан то очиќ уруѓлиларгача) тухум хужайранинг архегонида ћосил бўлишидир.
Очиќ уруѓлиларнинг тарќќий этган шакилларининг ћосил бўлиши ёпиќ уруѓлиларнинг ћосил бўлиш даврига - девон даврига тўѓри келади. Очиќ уруѓлилар ќуйидаги 3 та синфга бўлинади.
1-синф Саговниклар. 2-синф ќуббалилар 3-синф ќобиќли уруѓлилар.
Ќуббалилар синфи кордаитлар, гинколар ва нинабарглилар - ќараѓайлар тартибига бўлинади.
Ќараѓайлар тартиби. Бу тартиб вакиллари тошкўмир даврининг охири карбон даврининг бошида кенг тарќалган. Юра даврида барќ уриб ривожланган.
Ќараѓайларнинг 560 тури мавжуд бўлиб, 55 туркум ва 10 та оилага бўлинади.