Iv-bob. Detallarga isahlov berishdagi aniqlik aniqlik tushunchasi

Mexanik ishlov berishning yig‘indi xatoligi

YUqorida aytilganlardan ko‘rish mumkinki, ishlov berish jarayonida vujudga keladigan, va natijada o‘lcham noaniqligi va shakl bo‘zilishiga olib keluvchi xatoliklar juda ko‘p. Bu xatoliklarning kelib chiqishi va yo‘nalishi har xil: bir xatoliklar o‘lchamning kattalishishiga (plyus), boshqalari kichrayishiga (minus), ba’zilari bir-birini kompensatsiyalab, umumiy xatolikni kamayishiga boshqalari esa qo‘shilib umumiy xatolikni ortishiga olib keladi. Bunda xatoliklarning yo‘nalish vektorlari mos kelishi yoki har xil burchak ostida bo‘lishi, umuman har xil variantlarda bo‘lishi mumkin.
Umumiy summar xaktolikni aniq o‘lchash priborlaridan foydalanib, eksperemental aniqlash, hamda xatolikni keltirib chiqaruvchi ba’zi omillarning ta’sirini o‘rnatish, va ularning son qiymatlarini aniqlash mumkin. Biroq har bir omilning ta’sirini (ularning birgalikda ta’sirida) nazariy (hisoblash yo‘li bilan) aniqlash juda qiyin. SHuning uchun summar xatolikni aniqlash uchun ko‘pgina mualliflar tomonidan taklif qilingan formulalar bo‘yicha hisoblashlar eksperemental ma’lumotlar bilan mos kelmaydi. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, formulalarda ishlov berish jarayonida xatoliklarni keltirib chiqaruvchi qator omillar inobatga olinmaydi, bu esa yig‘indi xatolikning umumiy qiymatida o‘z ifodasini topadi. Nazariy hisoblangan ma’lumotlarning eksperemental ma’lumotlar bilan mos kelmasligining asosiy sabablaridan biri aynan mana shunda. Agar yuqorida sanab o‘tilag har bir xatolik turini ma’lum harf bilan belgilasak, yig‘indi xatolikni ifodalovchi formulani umumiy ko‘rinishini alohida turdagi xatliklarni algebraik yig‘indisi ko‘rinishida ifodalash mumkin

bu erda: - mexanik ishlov berishning yig‘indi xatoligi; - stanok noaniqligi; - keskichning noaniqligi va eyilish xatoligi; - texnologik tizimni sozlash xatoligi; - o‘rnatish xatoligi; - texnologik tizimning elastik deformatsiyalanishidan sodir bo‘luvchi xatolik; - detalni mahkamlashda deformatsiyalanish xatoligi; - texnologik tizimni harorat deformatsiyalanishidan sodir bo‘luvchi xatolik;
- o‘lchash xatoligi; - ishchi xatoligi; - qolgan inobatga olinmagan xatoliklar.
Yig‘indi xatolikni tashkil etuvchi xatoliklarning kattaliklari va yo‘nalishlari har xil bo‘lishi, bir-birini qisman yoki to‘liq yopishi va o‘zaro kompensatsiyalashi va ular turli qoidalar bo‘yicha qo‘shilishi mumkin. Agarda tashkil etuvchi xatoliklar doimiy kattalik bo‘lib yo‘nalishlari bir xil koliniar bo‘lsa arifmetik qoidaga binoan qo‘shiladi. Agar yo‘nalishlari turlicha bo‘lsa geometrik qo‘shiladi. Agar tashkil etuvchi xatoliklar turli qonuniyatlarga bo‘ysunsa va tasodifiy bo‘lsa, yig‘indi xatolik ham tasodifiy bo‘ladi. Bunday xatoliklarni qo‘shish ehtimollik nazariyasi asosida tasodifiy xatoliklarni qo‘shish qoidasiga binoan qo‘shiladi va uning qiymati ham tasodifiy qiymatga ega. Nima bo‘lgan taqdirda ham yig‘indi xatolik detalga ishlov berish uchun o‘rnatilgan dopusk miqdoridan albatta kichik bo‘lishi kerak, ya’ni .