Iv-bob. Detallarga isahlov berishdagi aniqlik aniqlik tushunchasi

3.9–rasm. Silindrni ichki yo‘nishda qo‘yilgan siquvchi Q kuch ta’sirida vujudga keluvchi maxkamlash xatoligini aniqlash sxemalari: a–zagotovka; b–Q kuchlar bilan siqilgan holati; d–siqlgan holda ichi yo‘nilgan holat; e– siqishdan bo‘shatilgan holat.

Markazlovchi quloqchalar soni qancha ko‘p olinsa mahkamlash xatoligi shuncha kam bo‘ladi, masalan yupqa devorli vtulkani ikki quloqli patronda qisib, ishlov bergandan keyin hosil bo‘lgan shakl xatoligini 100% deb olsak, uch quloqli patronda ishlov berishda 21%, to‘rt quloqlida 8% va olti quloqlida 2% ni tashkil qilgan.

5. 
   Texnologik tizimning bikirligi
   

Detallarga metall kesish stanoklarida ishlov berishda kesish, siqish va boshka kuchlar stanok va moslama detallariga, ishlov beriladigan detalga va kesuvchi asbobga ta’sir etib ularni deformatsiyalaydi, birikish joylaridagi zazorlarni o‘zgartishiga olib keladi, kesuvchi asbob qirrasining ishlov beriladigan detalga nisbatan holatini o‘zgarishiga olib keladi va natijada ishlov beriladigan detalning o‘lchamlari, o‘zgaradi, to‘g‘ri geometrik shakldan (konuslik, ovallik va h.k.) chetga chiqish vujudga keladi (..rasm).
Texnologik tizimnida kuchlar sistemasi ta’sirida vujudga keladigan deformatsiyalar ishlov berish xatoligining asosiy manbalaridan biri hisoblanandi. Deformatsiyalarni ikki xil turga bo‘lish mumkin:
Stanok va moslamaning alohida detallarini, ishlov beriladigan detallar va asboblarning deformatsiyalanishi, bu deformatsiyalarning kattaligini materiallar qarshigi usullaridan foydalanib etarlicha aniqlik bilan hisoblash mumkin.
Elastik texnologik sistema detal va uzellarining birikish joyilarining deformatsiyalanishi - birikish joylarining notekisligi, zazori va birikish joylarining elastik siqilish natijasida vujudga keladi. Detallar va uzellarning birikish joylaridagi deformatsiyalar natijasida stanok va butun texnologik sistema qismlarining o‘zaro holati o‘zgaradi va u ishlov berish aniqligiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Bu masalalarni odatdagi materiallar qarshiligi usullari bilan hal qilib bo‘lmaydi va maxusus tadqiqotlar predmeti hisoblanadi.
YUqorida keltirilganlardan aytish mumkinki texnologik tizim bikrligi metall kesish stanoklarida ishlov berish aniqligiga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Elastik tizim bikrligi deb uni deformatsiyalashga harakat qiluvchi kuchlarga qarshilik ko’rsata olish xususiyatiga aytiladi.
Elastik tizim bikrligi asosan ishlov berish aniqligiga va titrashlarni vujudga kelishigi ta’sir ko‘rsatadi.
Sistemaning yuqori bikrligi ishlov berish aniqligiga erishishning asosiy sharoitlaridan biri hisoblanadi. Bikrlik etarlicha bo‘lmasa kesish va boshqa kuchlar ta’siri ostida sistema deformatsiyalanadi, bu esa detal shaklining buzilishiga va o‘lchamlarning noto‘g‘ri chiqishiga olib keladi.
Titrashlarning paydo bo‘lishi ham texnologik tizim bikrligiga bog‘liq. YUqori bikrlikka ega bo‘lgan tizim yuqori kesish rejimlarida ham titrashlarsiz ishlay oladi, bu esa yuqori mahsuldorlikni ta’minlaydi.
Texnologik tizim bikirligi deganda, kesish kuchini ishlov beriladigan yuzaga normal bo’yicha yo’nalgan radial tashkil etuvchisi ( ) ni, detalga nisbatan o‘lchamga o‘rnatilgan asbobning kesish qirrasini shu yo‘nalishdagi siljish miqdori (u) ga nisbatiga aytiladi.
yoki
bu erda j – sistema bikrligi, kesish kuchining radial tashkil etuvchisi, u – asbobning kesish qirrasini siljishi (sistmaning elastik deformatsiyalanishi.
Texnologik tizim alohida elementlari: support, oldingi babka, orqa babka, moslama, ishlov beriladigan detal va h.k. larning bikrligi ham xuddi shunday ifodalanadi.
Bikrlikkka teskari bo‘lgan kattalik elastik tizimning deformatsiyalanishga moyilligi deb ataladi. Moyillik tushunchasi texnologik tizim bikirligini hisoblashni yengillashtirish uchun kiritilgan.
,
Stanok–moslama–asbob–detal elastik tizimi deformatsiyalanish kattaligi quyidagicha aniqlanadi:
, [mkm].
Texnologik tizim alohida zvenolarining bikirliklari va moyilliklari asosida butun tizim bikirligi yoki moyilligini aniqlash mumkin bo‘ladi.


a) b)