Iv-bob. Detallarga isahlov berishdagi aniqlik aniqlik tushunchasi

2.14–rasm.Texnologik tizimning elastik deformatsiyalarini aniqlash sxemasi: a) markazga o’rnatilgan valga ta’sir qiluvchi kuchlar sxemasi; b) texnologik tizim elementlarining bikrliklari bir xil va har xil bo’lishida muvozanatlashuvchi Ym umumiy siljish sxemasi.
2.14–a,–rasmda kesuvchi asbob D o’lchamga sozlangan, kesish jarayonida kesish kuchi R_u paydo bo’lib, zagotovka markazini chapga u₁ masofaga, kesuvchi asbobni esa o’ngga u₂ masofaga siljitadi. Natijada zagotovka D₁ diametr bo’yicha yo’niladi. Bunday holat ma’lum vaqtgacha davom etib, keyin kuchlar nisbati o’zgaradi, chunki kesish kuchi o’zgaruvchan kattalik. Bunday siljishlarni sozlash yo’li bilan kompensatsiyalab bo’lmaydi. Zagatovkalar partiyasi uchun ni kutulayotgan ishlov berish aniqligining tashkil etuvchisi kabi aniqlash zarur bo’lsin.
Stanoklar bikrligi ularning konstruksiyasini takomillashtirish va yig‘ish sifatini yaxshilash bilan oshiriladi. Barcha turdagi stanoklar bikrligini standartlashtirilgan normalari o‘rnatilgan.
Ishlov berish jarayonida detallarning zaruriy bikrligi detalni stanokda o‘rnatishda tayanchlarni ratsional holati bilan, zarur bo‘lsa qo‘shimcha tayanch (uzun D/L > 8 vallarni yo‘nishda qo‘zg‘almas va quzg‘aluvchan lyunetlar) qo‘llash bilan erishiladi. Tokarlik stanogi markazlarida lyunetsiz o‘rnatilgan valning deformatsiyalanish kattaligini ikkita erkin tayanchlarda yotuvchi balkaning egilish formulasi bo‘yicha taxminan aniqlash mumkin. Diametrni yo‘nishda valning egilishi natijasida uning o‘rta qismi diametri kattalashadi. Lyunet ko‘rinishidagi qo‘shimcha tayanch bunday deformatsiyaga yo‘l quymaydi. Bunda kesish kuchining radial tashkil etuvchisi R_u ta’siri ostida valning maksimal egilishi
f = (P_y·l³)/(48·E·J) [mm],
bu erda f - valning maksimal egilishi, P_y - kesish kuchining radial tashkil etuvchisi, l – val uzunligi, E - elastiklik moduli, J –inersiya momenti, doiraviy yuza uchun J=𝛑d⁴/4, d – val diametri.
Valni patronda bir tomonidan mahkamlab tayanchsiz ishlov berishda uni bir tomonidan mahkamlangan balka ko‘rinishida qarash mumkin. Bu holda kesish kuchining radial tashkil etuvchisi R_u ta’siri ostida valning maksimal egilishi
f = (P_y·l³)/(3·E·J) [mm],
Keltirilgan formulalarni taqqoslashdan ko‘rish mumkinki, ma’lum valni patronda ishlov berishda egilish deformatsiyasi miqdori xuddi shu valni markazlarda ishlov berishdagi egilish deformatsiyasi miqdoridan 16 marta katta bo‘lar ekan. Valga tokarlik stanogi markazlarida ishlov berishda R_u kuchi ta’siri ostida oldingi va orqa babkalarda ularning konstruksiyasidan bog‘lik bo‘lgan siqilishi vujudga keladi. Ishlov berishning boshida kesish kuchining barchasini orqa babka qabul qiladi, oxirida esa oldingi babka qabul qiladi, o‘rtasiga ishlov berishda kesish kuchi oldingi va orqa babkalarga bir xil taqsimlanadi. Oldingi va orqa babkalarni deformatsiyalanishi detalni egilishiga qaraganda kichik qiymatni tashkil qiladi.
Ishlov berish aniqligini ta’minlash uchun kesuvchi asbob va moslama konstruksiyasi etarlicha bikrlikka ega bo‘lishi kerak. SHu maqsadda ba’zi hollarda qo‘shimcha tayanchlardan ham foydalaniladi.
Dastgohlarni noto’g’ri o’rnatishdan deformatsiyalanishi, shuningdek, ular massalarining ta’siridan fundament cho’kishi (stanina va stollar egilib qiyshayishi, yo’naltirgichlar buralishi) zagotovkalarga ishlov berishning qo’shimcha sistematik xatoliklarini keltirib chiqaradi.
Bo’ylama–randalash va bo’ylama–frezalash dastgohlari fundamentining cho’kishi natijasida, uzunligi 8–12 metr bo’lgan yo’naltirgichlarining to’g’ri chiziqlilikdan chetga chiqish miqdori 3–4 mm oralig’ida bo’ladi. Yuqorida ko’rsatilganidek bu xatolik normasi yangi dastgohlar uchun 0,08 mm dan oshmasligi zarur. Yo’naltirgichlarning buralishi ishlanuvchi zagotovkalarga o’tib, ishlov beriladigan yuzalarning to’g’richiziqlilikdan va tekislilikdan chetga chiqishiga olib keladi. SHuning uchun dastgohlarni fundamentga o’rnatishda ularni o‘z og’irligi ta’sirida deformatsiyalanishini oldini olish choralarini ko’rish kerak. SHu maqsadda turli ko’rinishdagi rostlovchi oyoqchalardan foydalanish tavsiya etiladi.

6.