Iv bob. Aholi statistikasi

 Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари
63

---

4.5. Vafot etish jadvallari va aholi sonini bashoratlash.
Vafot etish va umrning o ‘rtacha uzunligi jadvallarida sharti avlod soni 
(bir yilda tug‘ilgan 100 ming kishi)ning o ‘zgarishi faqat bitta-omil vafot 
etishini hisobga olgan holda ko‘rsatiladi.
Jadvalda har bir yosh uchun (0 yosh, 1 yil, 2 yil va h.k. 100 
yoshgacha) quyidagi ko‘rsatkichlar keltiriladi:
1) Х yoshgacha yashaydiganlar soni - lx;
2) Х yoshda vafot etadiganlar soni - dx;
3) Х yoshga etib vafot etish ehtimoli bo‘lganlar - qx
qx= dx/ lx
4) Х yoshga etib keyingi yoshgacha yashash extimoli bo‘lganlar -Rx
Rx= lx+1/ lx; qx+ Rx=1;
5) Х yoshda yashaydiganlar o ‘rtacha soni;
lx= lx+ lx+1/2;
6) Х yoshdan oxirgi Tx yoshgacha yashash mumkin bo‘lgan kami- 
yoshi soni Tx
W
Tx= 
n
;
i
= X
7) Ularning kutilayotgan uzunligi (Х yoshgacha yashashi mumkin 
bo‘gan yillar soni) lx0
l 0=T /l ;
Ax A x A
x?
8) yashayolishi K1:
Rx= lx+1/ lx;
Quyida vafot etish koeffitsienti va umrning o ‘rtacha uzunligi 
jadvalning sxemasi keltiriladi:__________________________________
Yoshi Х 1 yil
lx
dx
qx
Px
lx
Tx
1 0 
lx
Px
0
1
2
va h.k.
Vafot etish jadvalidan m a’lumki, 30 yoshdan to oxirgi yoshgacha 
yashaydiganlar soni 4,046,901 kishi/yoshi. 30 yoshgacha yashaydiganlar 
soni 95,002 kishi, 31 yoshgacha esa - 94,785 kishi. 30 yoshga etganlar 
uchun vafot etish jadvalida etishmaydigan ko‘rsatkichlarni hisoblaymiz:
a) 30 yoshda vafot etadiganlar soni: 
d30=l30-l31=95002-94785=217 kishi
b) 30 yoshda vafot etishi mumkin bo‘lgan kishilar soni: 
q30=217/95002=0,00228;
64

---

v) 31 yoshgacha yashash ehtimoli bo‘lganlar soni:
P30=1-q30=0,99772;
g) 30 yoshda yashovchilar o ‘rtacha soni: 
l30=95002+94785/2=94894 kishi;
d) 30 yoshga etganlarning yashash mumkin bo‘lgan davr: 
l3o°=4046901/95002=42,6 yosh
Xar bir yoshdagi bolalar sonini, shu yoshga mos bo‘lgan yashash 
koeffitsientiga 
navbatma-navbat 
ko‘paytirib, 
lozim 
bo‘lgan 
yosh 
guruhidagi bolalar sonini olish mumkin (migratsiya e ’tiborga olmagan 
holda).
Ekstropolyatsiya usuli qo‘llaganda aholining tug‘ilishi, vafot etishi va 
migratsiya xaqidagi ma’lumotlar o ‘zgarmay qoladi deb farq qilinadi. Eng 
umumiy va yaqinlashtirilgan darajada baholash uchun aholining umriy 
o ‘sish koeffitsienti yoki avvalgi davrdagi aholining o ‘rtacha yillik absolyut 
o ‘rtacha o ‘sish ko‘rsatkichidan foydalaniladi. Kelajakdagi aholi sonini 
ekstropolyatsiya qilish uchun dinamika qatorini tekislash usuli asosida 
amalga oshiriladi.
Region aholisi bo‘yicha 2000-2010 yy. m a’lumotlari ma’lum. Olib 
borilgan tahlillar natijasida aniqlandiki, shu region aholisi sonini 
o ‘zgarishini quyidagi funktsiya
At=148+0,05t+0,025t2 (2000 yil uchun t=1, 2001 yil uchun t=2 va 
h.k.). 2011 yildagi aholi sonini bashoratlaymiz uning uchun t=13 
A2011=148+0,05 x 13+0,025 x 132=152,86 ming kishi 
Statistik modellashtirish 
asosida aholi 
soni 
bashoratlanganda 
regression modellardan foydalaniladi. Ular demografik voqealarni tanlab 
olingan omillarga (masalan, tug‘ilish-aholining savodlilik darajasiga, 
turmush 
farovonligiga, 
bolalar 
va 
davolash 
muassasalari 
bilan 
ta’minlaganlik darajasiga va h.k.) bog‘liqligini ifodalaydilar.
Kutilayotgan umr uzunligi (tug‘ilgan avlodning o ‘rtacha yashashi 
mumkin bo‘lgan yoshlar soni) O ‘zbekistonda 1926-1927 yillarda 43 yosh 
(shu jumladan, erkaklar 40 yosh va ayollar - 46 yosh)ga teng bo‘lgan. Bu 
ko‘rsatkichning maksimal darajasi 1986-1989 yillarda 70 yoshga teng 
bo‘lib, keyingi yillarda bu ko‘rsatkich pasayib bormoqda. 1998 yilda 
kutilayotgan umr uzunligi 67 yosh bo‘lib (erkaklar uchun - 61 yil, ayollar 
uchun - 73 yosh) boshqa mamlakatlardagiga qaraganda ancha past.
65

---