Iv bob. Aholi statistikasi

4.2. Aholi soni statistikasi.
Statistikaning eng muhim birlamchi vazifalaridan biri aholi sonini va 
uning mamlakat hududlari bo‘yicha joylashishini o ‘rganishdan iborat. 
Yuqorida aytilganidek, aholi soni haqidagi asosiy m a’lumot manbai bo‘lib, 
aholi ro‘yhati hisoblanadi va u aholi sonini ma’lum kun yoki m a’lum 
momentga (kritik momentga) nisbatan ifodalaydi. R o‘yhatlar orasida 
m a’lum aholi punktining aholisi soni avvalgi aholi ro‘yxati ma’lumotlari 
va aholining joriy hisobi, ularning tabiiy va mexanik harakati ma’lumotlari 
asosida hisob-kitob qilish yo‘li bilan balans sxemasi bo‘yicha aniqlanadi: 
yil oxiridagi aholi soni=yil boshidagi aholi soni+yil davomida tug‘ilganlar 
soni+kelganlar soni-o‘lganlar soni-yil davomida ko‘chib kelganlar soni.
A 1=A0+T+Kel-O‘-Ket;
Aholi sonini hisobga olish aholi yashaydigan punktlar bo‘yicha 
amalga oshiriladi va u doim o ‘zgarib turadi. Aholi xaqidagi ma’lumot 
tenglashtirilgan vaqt - kritik moment deb ataladi.
Bunda doimiy va vaqtincha yashaydigan aholi sonini bir-biridan 
ajratish lozim.
55

---

Doimiy yashaydigan aholiga - hisob o ‘tkazilgan davrda qaerda 
bo‘lishidan qat’iy nazar shu aholi punktida ro‘yhatdan o ‘tgan va 
yashaydigan shaxslar kiradi.
Bu ko‘rsatkichlarni to ‘liq hisobga olish uchun vaqtincha yo‘q 
bo‘lganlar va vaqtincha yashayotganlar kabi ko‘rsatkichlar bilan 
to ‘ldiriladi.
Vaqtincha yashayotganlarga doimiy yashash joyi boshqa punktda 
bo‘lib, hisobga olinayotgan vaqtda shu punktga kelgan shaxslar (odatda 6 
oydan oshmasligi kerak) tushuniladi.
Vaqtincha yo‘q bo‘lganlar doimiy shu punktda yashab, lekin hisob 
vaqtida vaqtincha (odatda 6 oydan oshmasligi kerak) boshqa hududga 
ketgan shaxslar tushuniladi. Lekin bu qoidadan ba’zi bir cheklanishlarga 
yo‘l qo‘yiladi. Masalan, oliy va o ‘rta maxsus o ‘quv yurtlari talabalari 
amalda o‘quv joylaridagi doimiy aholi soniga qo‘shiladi.
Har qanday punktdagi aholi soni yil davomida sezilarli darajada 
o ‘zgarib turishi sababli, har xil ko‘rsatkichlarni hisoblash maqsadida 
statistikada aholining o ‘rtacha yillik soni aniqlanadi.
Aholining o ‘rtacha yillik soni, odatda aholini yil boshidagi va yil 
oxiridagi sonini hisobga olgan holda o ‘rtacha arifmetik formula bo‘yicha
aniqlanadi: 
a = A 4 Al
Aholining soni bir necha teng oraliqdagi muddatlar masalan, choraklar 
bo‘yicha berilgan bo‘lsa, u holda o ‘rtacha xronologik formula bo‘yicha