Iv bob. Aholi statistikasi

4.6. Aholi migratsiyasi statistikasi.
Aholining mexanik harakati yoki migratsiyasi deb, aholining bir aholi 
punktidan boshqa punktga o ‘tishi yoki bir aholi punktidan boshqa punktga 
kelishi tushuniladi. Aholining ichki va tashqi migratsiyasi mavjud. Ichki 
migratsiya (mamlakat ichida doimiy yashash joyini o ‘zgartirish), tashqi 
(mamlakatdan doimiy yashash uchun chiqib ketish), mavsumiy (yilning 
m a’lum davrlarida mavjud aholi sonining o ‘zgarishi), mayatnikli 
migratsiya (kishilarning xar kuni uyidan ish yoki o ‘qish joyiga, yoki 
aksincha xarakatiga aytiladi).
Aholining mexanik harakatlarini o ‘rganish uchun mutloq va nisbiy 
ko‘rsatkichlardan foydalaniladi.
Absolyut ko‘rsatkichlar - aholi punktiga kelganlar soni - K, aholi 
punktidan chiqib ketganlar soni - r; migratsiyaning absolyut o ‘sishi (k-r).
Nisbiy ko‘rsatkichlar - migratsion jarayonlarning intensivligini 
ifodalaydi:
Kelish K*=K/A x 1000%0;
Ketish K -r/A x 1000%0;
Mexanik o ‘sish Kt=K-r/A x 1000%0 yoki Kelish Kt-ketish K*;
«A» shaxriga yil davomida 560 ming kishi keldi va 260 ming kish 
ketib qoldi. U holda,
Kelish K -560/11500 x 1000%0=4,86%0 
Ketish K -260/11500 x 1000%0=2,20%0 
Mexanik o‘sish K -560-260/11500 x 1000%o=2,66%o 
Demak, har ming kishiga 2,66 kishining mexanik o ‘sishi to ‘g ‘ri 
kelgan.
68

---

Savollar, testlar va masalalar.
1. Aholi-statistikasining o ‘rganish ob’ekti va bu sohada statistikaning 
vazifalari nimalardan iborat.
2. SHaxs, oila va uy xo‘jaligi kategoriyalarini ta’riflang. Oila va uy 
xo‘jaligi orasidagi farq nimada?
3. Aholi bo‘yicha m a’lumot manbalari nimalardan iborat.
4. Aholi soni bo‘yicha qanday ko‘rsatkichlar aniqlanadi..
5. Aholi ro‘yhatini o ‘tkazishdagi kritik moment nima va u qanday 
tanlanadi.
6. Kritik moment - bu:
a) aholi ro‘yhati o ‘tkaziladigan vaqt
b)xonalarda yashovchi kishilardan so‘rov o ‘tkaziladigan vaqt 
v) aholi haqida m a’lumot to ‘planadigan vaqt
g) aholi soni tenglashtiriladigan vaqt.
7. To‘g ‘ri ta’rifni belgilang.
Doimiy aholi - bu:
a) m a’lum aholi yashaydigan punktdan hech qachon chiqib 
ketmaydigan kishilar;
b) doimiy ro‘yhatda turuvchi kishilar
v) hisob o ‘tkazilayotgan vaqtda qaerda bo‘lishidan qat’iy nazar odatda 
shu hududda yashovchi kishilar 
Mavjud aholi - bu:
a) m a’lum aholi yashaydigan punktda doim yashovchi kishilar
b) doimiy ro‘yhatda turuvchi kishilar
v) qaysi hududda ro‘yxatda turishidan qat’iy nazar, ro‘yhat 
o ‘tkazilayotgan vaqtda shu aholi punktida bo‘lgan kishilar
8. Vaqtincha yashayotgan kishilar - bu:
a) m a’lum aholi yashaydigan punktda doimiy yashovchilar
b) doimiy ro‘yxatda turuvchi kishilar
v) doimiy ro‘yxatda boshqa punktda turib, ro‘yhat o ‘tkaziladigan 
vaqtda bu punktga vaqtincha kelib qolgan kishilar.
9. Vaqtincha yo‘q bo‘lgan kishilar - bu:
a) m a’lum aholi punktida vaqtincha yashayotganlar
b) vaqtincha ro‘yhatda turuvchi kishilar
v) doimiy ro‘yhatda m a’lum aholi punktida turuvchi, lekin ro‘yhat 
o ‘tkazilayotgan vaqtda shu punktda bo‘lmagan kishilar.
10. Aholini tabiiy harakatini ifodalovchi ko‘rsatkichlarni tanlang:
a) tug‘ilganlar soni
b) doimiy yashash uchun kelgan kishilar soni
69

---

v) vafot etganlar soni 
g) tabiiy o ‘sish koeffitsienti
d) vafot etishning yosh koeffitsientlari
e) mexanik o‘sish soni.
11. Aholining mexanik harakatini ifodalovchi ko‘rsatkichlarni 
tanlang:
a) yashash koeffitsienti
b) doimiy yashash uchun ko‘chib ketganlar soni 
v) mexanik o ‘sish koeffitsienti
g) bolalarning vafot etish koeffitsienti.
12. Vafot etish jadvali ko‘rsatkichlarini tanlang:
a) m a’lum yoshgacha yashay olish koeffitsienti
b) bolalarning vafot etish koeffitsienti 
v) vafot etishning umumiy koeffitsienti
g) m a’lum yoshgacha yashovchilarning o ‘rtacha soni.
13. Mayatnikli migratsiyani to ‘g ‘ri ta’rifini aniqlang:
a) aholining ishi yoki o ‘qishi bilan bog‘liq bo‘gan bir aholi punktidan 
ikkinchisiga vaqti-vaqti bilan borib-kelib turishi
b) aholining dam olish joyiga borishi va kelishi bilan bog‘liq harakati 
v) aholining doimiy yashash joyini o ‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan
harakati.
14. O ‘zbekiston aholisining yosh tarkibi bo‘yicha yillar bo‘yicha 
doimiy yashash joyini o ‘zgartirishini tahlil qiling: