Тўртинчидан, иқтисодий ривожланишнинг мақсадли функцияси - шахс. Алфред Маршалл инсон ишлаб чиқариш омили ва мақсадидир, деб ёзган. Бу фикрни М.И.Туган-Барановский такрорлади. Ва кўп йиллар давомида бу иқтисодиётнинг мақсадли функцияси сифатида талқин қилинди, бундан ташқари, турли хил ижтимоий тузилмалар шароитида. Масалан, И.В.Сталиннинг "СССРда социализмнинг иқтисодий муаммолари" асарида асосий иқтисодий қонун шаклланган эди - "социалистик ишлаб чиқаришнинг узлуксиз ўсиши орқали бутун жамиятнинг доимий ўсиб бораётган моддий ва маданий еҳтиёжларини максимал даражада қондиришни таъминлаш. юқори технологияга асосланади"8. Собиқ совет давридаги режа-дастурий ҳужжатларда “максад – восита” тушунчаси ҳам кэнг қўлланилган. Масалан, Санкт-Петербургни 2025 йилгача ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш концепциясида асосий мақсад шаҳарни шакллантириш асосида Европа сифатини таъминлашга еътибор қаратган ҳолда шаҳар аҳолисининг ҳаёт сифатини барқарор яхшилаш сифатида белгиланган. Россия ва жаҳон иқтисодиётига интеграциялашган кўп функцияли шаҳар сифатида "Болтиқ денгизи ва Шимолий-Ғарбий Россия" минтақаси учун Россиянинг асосий алоқа маркази ролини кучайтирди9.
Саволлар туғилади: “Бир хил мақсадларни диаметрал қарама-қарши ижтимоий-иқтисодий тизимларда еълон қилиш мумкинми? Даромаддаги бундай жиддий фарқ билан ҳамманинг фаровонлиги ҳақида гапириш мумкинми? ” Шубҳасиз, замонавий Россия учун ҳамма учун фаровонликни ошириш мақсадини еълон қилишда жиддий чекловлар мавжуд. Аввало, ўрта синфни, ижтимоий амортизаторларни, прогрессив солиққа тортишни ва бошқаларни яратиш керак. Бусиз умумий фаровонлик ҳақида ўйлаш хаёлга ўхшайди.
Бешинчидан, харажатлар ва натижаларни ўлчаш, оқилона бошқариш масалалари ҳозирги даврда ниҳоятда долзарбдир. Енергия сарфини камайтириш, маҳаллий маҳсулотларнинг металл сарфини камайтириш, меҳнатни оқилона ташкил етиш ва бошқа кўплаб масалалар доимий еътибор ва самарали чора-тадбирларни талаб етади. Россия маҳсулот сифати пастлиги сабабли рақобатда ютқазади. Россиянинг Жаҳон Савдо Ташкилотига (ЖСТ) аъзолиги шароитида иқтисодиётнинг бир қатор тармоқлари шунчаки қайтариб бўлмайдиган даражада йўқолиши мумкин. Кам самарадорлик маҳоратни йўқотиш натижасидир. Охир оқибат, 1917 йил октябр инқилобидан кейин отлиқ қўшинлар ҳужуми усули билан амалга оширилган миллийлаштириш меҳнат унумдорлигининг сезиларли даражада орқада қолишига, моддий истеъмолнинг ва самарадорликнинг бошқа таркибий қисмларининг пасайишига олиб келди.
Шундай қилиб, Россиянинг иқтисодий сиёсатини такомиллаштириш йўналишлари рус иқтисодий мактабининг назарий меросини ҳисобга олган ҳолда тузатилиши керак.
Юқоридагилар бизга иккита хулоса чиқаришга имкон беради.
1. 20-йиллардаги рус иқтисодиёт мактаби. ХХ аср асосий назарий қоидаларни асослаб берди, уларнинг долзарблиги ҳозирги кунгача сақланиб қолган. ХХ асрнинг йигирманчи йиллари. - ижодий изланишлар, қизғин муҳокамалар ва фикрлар плюрализми даври. Мафкуравий матбуот ҳали 1930-1950 йиллардагидек кучли босим ўтказмаган. Афсуски, 1920-йилларнинг ғоялари. даъвосиз ва унутилган бўлиб чиқди. Замонавий Россия бошқа жойлардан ташвишли саволларга жавоб изламоқда. Жаҳон иқтисодий тафаккурининг назарий меросига ҳурмат бажо келтирар еканмиз, бизникини ҳам унутмаслик керак.
2. Охирги йигирма йил давомида олиб борилган иқтисодий сиёсат туб ўзгаришларни талаб қилади. Хом ашёга еътибор иқтисодиётнинг гипертрофияланган тузилишига, бир қатор тармоқларнинг йўқолишига олиб келди, уларсиз Россиянинг иқтисодий хавфсизлиги таҳдид остида. Ҳудудлар миқёси, геосиёсий ўрни, ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг рақобатбардошлиги пастлиги қўшимча қиймат улуши юқори бўлган маҳсулотлар ишлаб чиқарувчи илм-фанни талаб қиладиган ва юқори технологияли тармоқларни қайта тиклашни тақозо етмоқда.
1990-йилларга хос бўлган ибтидоийлаштириш ва таназзул аста-секин ўтмишга айланиб бормоқда. Маъмурий-буйруқбозлик тизимини йўқ қилиш учун тўланган нарх ажойиб. Бироқ, ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар вектори бутун иқтисодиётни ва унинг энг муҳим таркибий қисми бўлган саноатни модернизация қилишга қаратилган. Россиянинг ЖСТга аъзо бўлишини ҳисобга олган ҳолда, саноат тузилмасида маълум ўзгаришлар рўй беради. Бундай шароитда саноат маҳсулотларининг рақобатбардошлигини ошириш, инновацион соҳани ривожлантириш Россия саноатининг прогрессив тузилмасини сақлаб қолиш ва такомиллаштиришнинг калитидир.
Ўз вақтида "яхши назариядан кўра амалийроқ нарса йўқ" қанотли афоризми табиий ва ижтимоий фанлар вакиллари томонидан кенг қўлланилган. Шунинг учун иқтисодий сиёсатнинг асосини ташкил етувчи чора-тадбирларни ишлаб чиқишда сиёсий иқтисоднинг асосий қоидаларидан келиб чиқиш керак. Чунки у иқтисодий фанлар маликаси. Соғлом назарияга асосланган самарали амалий ишлар доимо ижобий натижа беришини ҳаёт тасдиқлади.
1990-йилларга хос бўлган ибтидоийлаштириш ва таназзул аста-секин ўтмишга айланиб бормоқда. Маъмурий-буйруқбозлик тизимини йўқ қилиш учун тўланган нарх ажойиб. Бироқ, ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар вектори бутун иқтисодиётни ва унинг энг муҳим таркибий қисми бўлган саноатни модернизация қилишга қаратилган. Россиянинг ЖСТга аъзо бўлишини ҳисобга олган ҳолда, саноат тузилмасида маълум ўзгаришлар рўй беради. Бундай шароитда саноат маҳсулотларининг рақобатбардошлигини ошириш, инновацион соҳани ривожлантириш Россия саноатининг прогрессив тузилмасини сақлаб қолиш ва такомиллаштиришнинг калитидир.
Ўз вақтида "яхши назариядан кўра амалийроқ нарса йўқ" қанотли афоризми табиий ва ижтимоий фанлар вакиллари томонидан кэнг қўлланилган. Соғлом назарияга асосланган самарали амалий ишлар доимо ижобий натижа беришини ҳаёт тасдиқлади. Шунинг учун иқтисодий сиёсатнинг асосини ташкил етувчи чора-тадбирларни ишлаб чиқишда сиёсий иқтисоднинг асосий қоидаларидан келиб чиқиш керак. Чунки у иқтисодий фанлар маликаси.
