Иқтисод ва молия / экономика и финансы 2014, 12 элвин тоффлер. Учинчи тўЛҚин 5–6-боблар

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2014, 12
фатида эмас, балки ернинг маълум 
қисми, жуғрофий ҳудуд вакиллари си-
фати сайланадилар. Биринчи тўлқин 
одамлари одатда битта жойда яшаб 
келган, шунинг учун индустриал жа-
миятлар барпочилари одамлар бутун 
умрларини битта ҳудудда ўтказадилар, 
деган тахминдан келиб чиқишлари 
бежиз бўлмаган. Ҳатто ҳозир сайлов 
қонунларида кенг ўрин олган мазкур 
ҳудудда яшаб келиш талаби шундан 
келиб чиққан. 
Биринчи тўлқин оламида тезликлар 
паст бўлган. Алоқа воситалари шунча-
лик оддий бўлганки, Филадельфияда-
ги Континентал конгресс юборган хат 
Нью-Йоркка етиб боришига бир ҳафта 
талаб этилган. Мамлакатнинг ички 
ҳудудларида Жорж Вашингтон нутқи 
билан ҳафталар, балки ойлар ўтгач та-
нишиш имконияти бўлган. 1865 йилда 
ҳам Линкольн ўлими тўғрисида Лон-
донда ўн икки кун ўтганидан кейинги-
на маълум бўлган
1
. Тезкорлик масала-
си турмагани учун Конгресс ёки Бри-
тания парламенти каби ваколат ор-
ганлари «маслаҳатчи» ҳисобланган 
– уларга вақт берилиб, шу вақтни 
улар ўз муаммоларини ўйлаб чиқишга 
сарфлаганлар. 
Биринчи тўлқин даври одамлари-
нинг кўпчилиги саводсиз ва билим-
сиз бўлган. Шунинг учун халқ вакил-
лари, айниқса жамиятнинг маълумот-
ли қатламларига аъзолари сайлов-
чилар оммасига қараганда онглироқ 
қарорлар қабул қиладилар, деган 
ақида ҳаммаёқда ҳукмрон бўлган. 
1
Авраам Линкольн (1809–1865) – АҚШнинг 
16-президенти, қулдорликка қарши чиққан, Ре-
спубликачилар партиясининг асосчиларидан. 
Плантаторлар (йирик ер мулкдорлари) жосуси 
тарафидан ўлдирилган.
Янги сиёсий муассасаларни бар-
по этишда Биринчи тўлқин давридан 
баъзи ғояларни ишлатган бўлсалар-
да, Иккинчи тўлқин инқилобчилари 
назарини келажакка қаратганлар. Шу-
нинг учун улар ташкил этаётган жами-
ят тузумида Янги даврнинг охирги тех-
нологик тушунчаларидан баъзилари 
ўз аксини топди.
Механомания 
Эрта 
индустриал 
даврнинг 
ишчи 
одамлари, 
зиёлилари 
ва 
инқилобчилари техникага қудратли 
сеҳр каби қизиқиш ҳис этганлар. 
Улар буғ машиналари, соатлар, ти-
кув дастгоҳлари, насослар, поршен-
лар жозибасида бўлиб ўз даврининг 
оддий механистик технологияси асо-
сида ўхшатишлар ўрнатганлар. Бен-
жамин Франклин ёки Томас Жеффер-
сон
2
каби одамлар нафақат сиёсат-
да инқилобчи, балки олим ва ихти-
рочи бўлганликлари тасодиф эмас. 
Улар Ньютоннинг буюк ихтирола-
ри кўтарган маданий тўлқин ичи-
дан пайдо бўлдилар. У (Ньютон) са-
моларга кириб бориб, бутун кои-
нот юксак аниқлик билан ишлайди-
ган муҳташам соат механизмидан тар-
киб топган, деган хулосага келган (1). 
Француз олими ва файласуфи Ламе-
три
3
1748 йилда одамнинг ўзи меха-
низм каби эканлигини эълон қилди 
(2). Адам Смит кейинроқ машина би-
лан ўхшашликни сиёсий иқтисодиётга 
2
Томас Жефферсон (1743–1826) – америкалик 
мутафаккир, АҚШ нинг 3-президенти. Шимолий 
Америка мустаққиллиги учун уруш давридаги де-
мократик йўналиш ғоячиси. АҚШ мустақиллиги 
Фармонининг тузувчиси. 
3
Жюльен Ламетри (1709–1751) “Инсон-машина” 
муаллифи (1747), инсон организмини ўзини-
ўзи тиклай оладиган машина тимсолида, соатга 
ўхшаш деб ифодалаган.
73
ИҚТИСОДИЙ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ / 
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

---