Иқтисод ва молия / экономика и финансы 2014, 12 элвин тоффлер. Учинчи тўЛҚин 5–6-боблар

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2014, 12
ни рағбатлантириш мақсадларида иш-
латардилар. Улар деҳқонларни ери-
дан ҳайдаб, саноатни ишчи кучи би-
лан таъминлаганлар. Улар энергети-
ка соҳасига субсидиялар беришар ва 
технология ривожини таъминлашар-
ди, шу жумладан ҳарбий буюртмалар 
орқали ҳам. 
Ҳукуматлар 
турли 
миқёсда 
бошқалар шуғулланишни хоҳламаган 
ёки қўлидан келмаган мингта инте-
грацион вазифаларни ечарди. Ай-
нан ҳукумат буюк тезлаштирувчи эди. 
Ҳукумат зўрлаш ва солиқлар восита-
си билан хусусий тадбиркорлик ўзи 
бажаргиси келмаган ишларни бажа-
рарди. Хусусий компаниялар жараён-
га қўшилиши мумкинлиги ёки манфа-
атли бўлишини таъминлаш мақсадида 
тизимда етарлича оралиқлар – имкон-
лар қолдириш орқали ҳукуматлар са-
ноатлаштириш жараёнини «қизитиб 
туриш» шароитини яратганлар. Шу 
орқали ҳукуматлар «дастлабки инте-
грацияни» ўтказишлари мумкин эди. 
Оммавий таълим тизимларини яра-
тиб, ҳукуматлар нафақат ўсиб ке-
лаётган авлодни келажакда ишлаб 
чиқаришда иштирок этишларини таъ-
минлаганлар (аслида ушбу ишчи ку-
чини етказиб бериш орқали улар са-
ноатни субсидиялаганлар), балки бир 
вақтда бу жараён нуклеар оила шакли 
ривожланишига кўмаклашган. Оилани 
таълим ва бошқа анъанавий функция-
лардан озод этиб, ҳукумат оила тузул-
масини саноат тизими эҳтиёжларига 
мослашишини жадаллаштирди. Шун-
дай қилиб, ҳукуматлар Иккинчи 
тўлқин цивилизациясиннг мураккаб 
схемасини турли миқёсларда ўрин-
ўрнига келтирди. Ҳукумат таркиби ёки 
ишлаш тарзи ўзгаргани пайтларда ин-
теграциянинг аҳамияти ошиб боргани 
бежиз эмас. 
Президент 
ва 
бош 
вазирлар 
ўзларини биринчи навбатда мене-
жер, кейингина жамоат ва сиёсат ар-
боблари деб ҳисоблай бошлади-
лар. Ўзларининг ташқи қиёфалари 
ва хулқ-атвори билан улар худди йи-
рик компания ва саноат корхоналари 
бошқарувчиларидек бўлиб қолдилар.
Демократия ва ижтимоий адолат 
тўғрисида мажбурий сўзлар термаси-
ни айтиб, саноат оламининг никсон-
лари, картерлари, тэтчерлари, бреж-
невлари, жискарлари ва охирлари ка-
бинетларига, ишларни уддалаб юри-
тишдан бироз ортиқроқ нарсани ваъ-
да қилиб, кириб келганлар. 
Бундан келиб чиқдики, ҳам социа-
листик ҳам капиталистик саноат жа-
миятларида бир хил структуралар, 
яъни йирик компаниялар ёки саноат 
корхоналари ва муҳташам ҳукумат ап-
парати биринчи планга чиқиб келди. 
Ва, Маркс башорат қилганидек, иш-
чилар меҳнат воситаларини эгаллаб 
олишидан, ёки Адам Смит издошла-
ри кутиши мумкин бўлганидек, капи-
талистлар ҳокимиятни қўлида ушлаб 
қолишидан аввал мутлақо бошқа жа-
мият кучи уни ҳам, буни ҳам шубҳага 
дучор қилди. Технократлар «интегра-
ция воситаларини» қўлга киритдилар 
ва шу орқали ижтимоий, маданий, си-
ёсий ва иқтисодий ҳаётда бошқарув 
жиловларини эгалладилар. Иккинчи 
тўлқин жамиятларига интеграторлар 
раҳбарлик қилдилар.
69
ИҚТИСОДИЙ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ / 
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

---