Иқтисод ва молия / экономика и финансы 2014, 12 элвин тоффлер. Учинчи тўЛҚин 5–6-боблар

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2014, 12
6 боб
МАХФИЙ РЕЖА
Французни АҚШда бўлиб ўтаётган 
президент сайлови кампаниясидан 
манзаралар ажаблантиради: хотдо-
гларни паққос тушириш, елкаларга 
уриб қўйиш, болаларни ўпиш, ташқи 
таассуротга мўлжалланган камтарлик, 
бирламчи сайловлар, кенгашлар, сай-
ловчилар билан учрашиш учун ки-
чик аҳоли пунктларида чиқишлар, 
чиройли сафсатабозлик, телевизи-
он реклама ва буларнинг ҳаммаси 
демократияга ишора бўлган. Аме-
рикаликлар эса французларнинг ўз 
йўлбошчиларини сайлаш тизимини 
тушунишга қийналадилар. Инглизлар-
нинг сайлови, голландларнинг йигир-
мадан ортиқ партия қатнашган «бар-
ча учун очиқлиги», австралияликлар-
нинг «имтиёзли» сайлов тизими ёки 
японларнинг фракциялар орасидаги 
фитналари ундан ҳам тушунарсизроқ 
туюлади. Бу барча сиёсий тизим-
лар бир-биридан анча фарқли туюла-
ди. Совет Иттифоқи ёки Шарқий Ев-
ропадаги бир партияли сайлов ёки 
қалбаки сайлов ундан ҳам тушунарсиз 
кўринади. 
Ҳокимият тепасига чиқишга келсак, 
барча индустриал давлатларда бу тур-
лича амалга оширилади. Лекин биз 
халақит бераётган кўз тўсиқларидан 
қутулсак, юзаки фарқлар остида яхши 
билинаётган ўхшашликни бирдан то-
памиз. Иккинчи тўлқин давлатлари-
нинг сиёсий тизими ягона махфий 
режа бўйича тузилган, деган тасаввур 
пайдо бўлади. Франция, АҚШ, Рос-
сия, Япония ва бошқа мамлакатларда 
Иккинчи тўлқин инқилобчилари Би-
ринчи тўлқин элиталарини ағдаришга 
муваффақ бўлганида, улар конститу-
циялар ёзиш, янги ҳукуматларни илга-
ри суриш ва деярли йўқдан янги жа-
мият тузумини барпо этиш заруратига 
дуч келдилар. Улар олдиларида тур-
ган вазифаларнинг улуғворлигидан 
ҳаяжонланиб, янги ғоялар, янги тузил-
малар тўғрисидан баҳслар олиб бо-
рардилар. Ҳаммаёқда вакиллик шак-
ли тўғрисида масала турган. Ким ким-
нинг вакили бўлади? Вакилларга улар 
халқ номидан қандай овоз беришлари 
тўғрисида йўриқ бериш керакми ёки 
улар ўз фикрларини билдирадиларми? 
Ваколат муддатлари қанча давом эта-
ди? Партиялар қандай рол ўйнашлари 
керак? Ҳар бир мамлакатда янги жа-
мият тузуми шу каби можаро ва 
баҳслардан шаклланди. Бу тузилма-
ларга диққат билан эътибор қаратсак, 
улар бурунги Биринчи тўлқиндан ме-
рос қолган тасаввурлар ва индустриал 
давр мустаҳкамлаган илғорроқ ғоялар 
бирикмаси асосида тузилганлиги аниқ 
бўлади. 
Деҳқончилик ҳукмрон бўлган мин-
гйиллик ўтгач, Иккинчи тўлқин си-
ёсий тузумлари барпочилари, ер 
эмас балки ишлаб чиқариш, капитал, 
энергетика ва хом ашёга асосланган 
иқтисодиётни тасаввур қилиши қийин 
бўлди. Ер доим ҳаётнинг ўзининг асо-
си бўлган. Шунинг учун жуғрофия 
бизнинг турли сайлов тизимларимиз-
га сингиб кетгани бежиз эмас. Аме-
рикадаги сенатор ва конгрессменлар 
худдики уларнинг Англия ва кўпгина 
бошқа 
индустриал 
давлатларда-
ги ҳамкасблари каби маълум жамият 
синфи ёки касб, миллий ё бошқа би-
рор ижтимоий гуруҳ вакиллари си-
72
ИҚТИСОДИЙ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ / 
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

---