Иқтисод ва молия / экономика и финансы 017, юлдашев самад Нормўминович, Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти «Корпоратив бошқарув»

Биринчи тури – солиққа тортиш юқори 
даражаси,
яъни солиқ тўсиқларининг юқори 
ўсиши билан тавсифланадиган сиёсат. Бу 
йўлни танлашда солиққа тортиш даражаси-
нинг кўтарилиши турли даражадаги бюджет-
ларга тушумларнинг ўсиши билан бирга бор-
майдиган вазият юзага келиши муқаррар.
Солиқ сиёсатининг иккинчи тури – 
паст солиқ тўсиқлари 
бўлиб, бунда дав-
лат нафақат давлат бюджет манфаатларини, 
балки солиқ тўловчининг манфаатларини ҳам 
юқори даражада ҳисобга олади. Бундай сиё-
сат иқтисодиётнинг, айниқса, реал сектор-
нинг жадал ривожланишига ёрдам беради. 
Шу сабабли қулай солиқ ва инвестицион 
муҳитни таъминлайди. Cолиққа тортиш дара-
жаси бошқа мамлакатлардагига қараганда 
паст, хорижий инвестицияларнинг, шу жумла-
5
Ўша жойда.
6
Ўша жойда.
35
СОЛИҚ СИЁСАТИ / НАЛОГОВАЯ ПОЛИТИКА

---

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2017, 6
дан, экспортга йўналтирилганлари кенг оқиб 
боради ва мос равишда, миллий иқтисодиёт 
рақобатбардошлиги даражаси ўсади. Тадбир-
корлик субъектларига солиқ тўсиқлари анча 
юмшатилган, аммо давлат ижтимоий дастур-
лари анча кесиб қўйилган бўлади, чунки бюд-
жет даромадлари қисқаради. 
Учинчи тури – корпорациялар учун 
ҳам, жисмоний шахслар учун ҳам етарли 
даражада катта солиққа тортиш дара
-
жасига эга бўлган солиқ сиёсати
бўлиб, 
у ижтимоий ҳимоянинг юқори даражасига 
йўналтирилган. Кўплаб давлат ижтимоий 
кафолатлари ва дастурлари амал қилади ва 
фуқаролар учун таъминлаб берилади
1
. 
Миллий иқтисодиётни яратиш ва ривож-
лантириш концепциясига эга бўлган мамла-
катимизга солиқ сиёсати учун қуйидаги бел-
гилар хос:
1) мамлакат иқтисодиёти олдида турган 
муаммоларни пухта аниқлаш;
2) мақсадларни уларнинг муҳимлиги дара-
жасига қараб таснифлаш ва кучларни улар-
дан муҳимларига эришишга жамлаш;
3) таҳлилий ишларни олиб бориш ва 
солиқ ислоҳотлари хорижий тажрибасини 
ўрганиш, ислоҳ қилиш дастурларидан ҳар 
бирини амалга оширишда фойда ва зарар-
лар, иқтисодий натижалар тўғрисида аниқ 
тасаввурга эга бўлиш;
4) ўтмишда шу каби дастурларни амалга 
ошириш самарадорлигини баҳолаш;
5) ихтиёрида бўлган воситалар самара-
дорлигининг таҳлили;
6) дастлабки шарт-шароитлар қулайлик 
даражасининг таҳлили;
7) миллий ўзига хослик ва вақтини ҳисобга 
олиб, сиёсатга тузатишлар киритиш. 
Солиқ сиёсати вазифаларининг бажари-
лиши давлатни молиявий ресурслар билан 
таъминлашга, бутун мамлакат хўжалигини 
тартибга солиш учун шарт-шароит яратишга, 
бозор муносабатлари жараёнида юзага кела-
1
Ижтимоий йўналтирилган скандинав давлат-
лари.
диган аҳоли даромадларидаги тенгсизликни 
юмшатишга олиб келади. 
Ривожланган ғарб мамлакатлари солиқ 
орқали тартибга солиш назарияси ва ама-
лиётида урушдан кейинги йиллардаги солиқ 
сиёсати функционал молия кейнсча концеп-
циясига мувофиқ ишлаб чиқилган
2
. Бу кон-
цепцияга кўра, солиққа тортиш миқдори ва 
меъёри ялпи ижтимоий талабни тартибга 
солиш эҳтиёжларига бўйсундирилган бўлиб, 
у нархлар барқарорлиги сақланганда меҳнат 
ресурслари ва капиталдан тўлиқ фойдала-
нишни таъминлайдиган даражада ушлаб 
турилиши керак. Бунда иқтисодий мувозанат 
зарарига бюджет мувозанатига эришилади.
1980-йиллардан бошлаб, ривожланган 
мамлакатлар иқтисодиётида давлат сектори 
салмоғининг пасайиши ва давлат иқтисодий 
ролининг камайиши (асосан, давлат сарфла-
рини камайтириш орқали иқтисодиётга дав-
лат аралашувини қисқартириш) билан боғлиқ 
равишда солиқ сиёсати тартибга солиш вази-
фаларини бажариш билан бир қаторда, бюд-
жет тақчиллиги олдини олишни таъминлаш 
воситаси ҳам бўлиб қолди
3
. Ривожланган 
иқтисодиёт шароитида бу мақсадга ишлаб 
чиқарувчилар ва жисмоний шахсларга юкла-
тиладиган солиқ тўсиқларини кучайтирмас-
дан, балки солиқ базасини кенгайтириш 
ва солиқларни кенг кўламли ва мақсадга 
йўналтирилган камайтиришга боғлиқ суратда 
давлат сарфларини қисқартириш ҳисобига 
эришилади. 
1990-йилларда ривожланган мамлакатлар 
солиқ тизимларининг қуйидаги асосий бел-
гилари ажратилган
4
:
2
Козырин А.Н. Правовое регулирование налого-
обложения в зарубежных странах. // «Финансы», 
2003, № 5. -С. 24-29. 
3
Ижтимоий йўналтирилган скандинав давлат-
лари.
4
Князев В.Г. Налогообложение в США. / В.Г.Князев, 
Б.В.Попов. // «Финансы», 2003, № 8. -С. 49-58.;
Букаев Г.И. Налоговые службы - взаимодействие в 
интересах развития экономик государств. // «Нало-
говый вестник», 2001, № 5. -С. 3-6.; Артемов Ю.М. 
Налогообложение в Федеративной Республике Гер-
мании. // «Финансы», 1994, № 6. -С. 41-46. 
36
СОЛИҚ СИЁСАТИ / НАЛОГОВАЯ ПОЛИТИКА

---