Иқтисод ва молия / экономика и финансы 017, юлдашев самад Нормўминович, Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти «Корпоратив бошқарув»

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2017, 6
Солиқ ундириш тизими ҳам ўзгарти риш-
ларга тортилган. Давлатлараро солиқ чега-
ралари бекор қилинган. Барча корхона-
лар ҚҚС тўловчиларининг ягона реестрида 
рўйхатга олинади, уларга алоҳида иденти-
фикация рақами берилган бўлиб, бунда тад-
биркорлар улар томонидан мамлакат чега-
расидан ташқарига чиқарилаётган ва мос 
равишда, чет элдан олинаётган (ЕИ ҳудудидан 
ташқарида) товарлар ҳақида маълумотларни 
молия органларига тақдим қиладилар. Шун-
дай қилиб, солиқ назоратини амалга ошириш 
жойи давлатлараро чегарадан бевосита кор-
хонага ўтказилади.
Кўп даражада Иттифоққа аъзо давлат-
лар бадалларидан эмас, балки «Европа 
солиқлари»дан шаклланган хусусий бюд-
жетнинг мавжудлиги ЕИнинг давлат тавсифи 
ҳақида гапириш имконини берадиган муҳим 
омил ҳисобланади. ЕИ бюджетига хусусан, 
қишлоқ хўжалиги божлари ҳамда миллий 
молия органлари томонидан йиғиладиган 
ҚҚСдан маълум ҳисса ҳисобланади.
Евроосиё ИҲга иштирокчи давлат лар 
миллий солиқ тизимларини уйғунлаш ти-
ришнинг реал шароитларини яратиш учун 
биринчи босқичда ҳар бир мамлакат солиқ 
қонунчилиги солиқ тизимининг ривожлан-
ганлиги, афзалликлари ва камчиликлари 
нуқтаи назаридан чуқур ўрганилади ва 
таҳлил қилинади. Навбатдаги босқичда тақ-
қослаш, ўхшашлик ва тафовутларни аниқлаш, 
алоҳида мамлакатлар солиқ қонунчилигини 
уйғунлаштириш мақсадида ижобий жиҳат-
ларидан фойдаланиш кўзда тутилган. 
Миллий солиқ қонунчиликларини туза-
тиш бўйича аниқ таклиф ва тавсиялар ишлаб 
чиқиш ҳамда истиқболда интеграцион ўзаро 
алоқалар иштирокчи-мамлакатлари Солиқ 
кодексини тайёрлаш ва қабул қилиш солиқ 
қонунчилигини уйғунлаштириш бўйича олиб 
борилаётган ишларнинг натижасидир. Қўшни 
давлатлар иқтисодиётига таъсир кўрсатиш 
даражасига кўра, солиқ турларини икки 
гуруҳга ажратиш мумкин:
– тўғри ва мақсадли солиқлар (фойда 
солиғи, жисмоний ва юридик шахслар даро-
мад солиғи, мол-мулк солиғи, транспорт 
воситалари ва ҳ.к.лар бўйича солиқ);
– эгри солиқлар (акцизлар, ҚҚС).
Эгри солиқларни ундириш тизими кўп 
даражада уйғунлаштирилмоқда. Чунки улар 
нарх белгилашга кўпроқ таъсир кўрсатади 
ва Божхона иттифоқи барча иштирокчи дав-
латлари солиқ тушумлари ҳажмидаги кўпроқ 
салмоғини ташкил қилади. 
«Белгиланган 
мамлакат» 
тамойили 
бў йича ундиришга ўтишда икки томон-
лама солиққа тортишни истисно қилиш, 
импорт қилинаётган ишлаб чиқарилаётган 
маҳсулотга акциз солиғи ставкаларини тенг-
лаштириш, акцизга тортилаётган товарларни 
ҳисоблаш ва рўйхатини тузиш услубиятини 
унификациялаш уйғунлаштиришнинг асосий 
йўналишлари ҳисобланади. 
Ўзбекистонда тўғри солиқларни уйғун-
лаштириш бўйича ишлар қуйидаги йўналиш-
ларда олиб борилиши мақсадга мувофиқ: 
– иқтисодиётларнинг самарали ривож-
ланишини рағбатлантириш, товар ишлаб 
чи қарувчилар учун, ишлаб чиқариш 
соҳасига инвестицияларни рағбатлантириш 
мақсадида солиқ юкламаларини камайти-
ришга қаратилган солиққа тортиш рационал 
тизимини ташкил қилиш;
– солиқ маъмурчилиги келишилган тизи-
мини шакллантириш;
– нобозор солиқларини бекор қилиш (ҳар 
хил турдаги фондларга ажратмалар ва ҳ.к.);
– солиқ имтиёзлари сонини камайтириш;
– кичик тадбиркорликни солиққа тор-
тишни қисқартириш ва бошқ.
Иқтисодий ислоҳотларнинг дастлабки 
йилларидан бошлаб Ўзбекистон Республика-
сида мустақил солиқ сиёсати ишлаб чиқилди, 
унинг тактика ва стратегияси аниқланиб, 
изчил 
такомиллаштириб 
борилмоқда. 
Биринчи Президентимиз томонидан мил-
лий солиқ сиёсатининг устувор йўналишлари 
белгилаб берилдики, унинг асосий мақсади 
солиқ тўловчилар ва давлат бюджети ман-
39
СОЛИҚ СИЁСАТИ / НАЛОГОВАЯ ПОЛИТИКА

---