Иқтисод ва молия / экономика и финансы 017, юлдашев самад Нормўминович, Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти «Корпоратив бошқарув»

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2017, 6
1) тўғри солиқлар Германия, Канада, АҚШ, 
Японияда, эгри солиқлар Франция ва Ита-
лияда устунлик қилади
1
;
2) Германия, Япония ва АҚШда солиқ 
таркибидаги ўзгаришлар иқтисодий ўсишни 
прогрессив солиққа тортишдан келиб чиқиб 
белгиланади ва инфляция тўғри солиқлардан 
даромадларга кучли таъсир кўрсатади
2
.
Ривожланган мамлакатларда бугунги 
кун да амал қилаётган солиқ муаммолари 
қуйидагилардан иборат
3
:
а) барча солиқ тизимлари солиқ тўловчи-
ларнинг тушуниши ва солиқ органлари томо-
нидан самарали бошқариш учун мураккаб 
тузилган. Бу солиқлардан бўйин товлаш усул-
ларини вужудга келтиради; 
б) шахсий даромад солиғи одатда солиқ 
тўсиқларини тақсимлашнинг адолатсизли ги, 
яъни кўп ҳолларда бир хил даромадни 
со лиққа тортиш турли даражалари билан 
тавсифланади;
в) шахсий даромад солиғи ва компания-
ларни солиққа тортиш ставкаларидаги катта 
тафовутлар компанияларнинг солиқ сабабига 
кўра, инкорпорациялашуви тўғрисида қарор 
қабул қилишни рағбатлантиради;
г) солиқ тизимлари тўғри солиқларга тая-
нади.
Ривожланган мамлакатларда солиқ тизим-
ларининг такомиллашуви ишлаб чиқариш 
муносабатларининг шаклланиш жараёнига 
давлат аралашуви зарурияти билан белги-
ланади. Давлатнинг солиқ даромадларига 
бўлган эҳтиёжлари ва уларни олиш имко-
ниятлари ўртасидаги зиддиятлар бутун 
солиқ тизимининг шаклланишида асосийси 
ҳисобланади. 
Бугунги кунда турли давлатларда солиқ 
сиёсатларини уйғунлаштириш ва унифи-
кациялаш жараёни амалга оширилмоқда
. 
1
Артемов Ю.М. Налогообложение в Федератив-
ной Республике Германии. // «Финансы», 1994, №6. 
-С. 40. 
2
Ўша жойда, 43-б.
3
Князев В.Г. Тенденции развития налоговых систем 
зарубежных стран. // «Налоговый вестник», 1998, 
№ 9. -С. 5-8. 
Уйғунлаштириш
– умумий ёндашув ва кон-
цепцияларни келиштириш, ҳуқуқий тамо-
йиллар ва алоҳида қарорларни биргаликда 
ишлаб чиқишдан иборатдир. Давлатлараро 
иқтисодий интеграция доирасида кечаётган 
уйғунлаштириш жараёнлари келишилган, 
кетма-кет ва синхрон тарзда амалга оши-
рилиши зарурлиги шубҳа уйғотмайди. Бу 
ўз навбатида, миллий солиқ тизимларини 
уйғунлаштириш ишига тизимли ёндашув 
зарурлигини кўрсатади.
Уйғунлаштириш асосий тамойилларига 
қуйидагилар киритилиши мумкин:
– ҳуқуқий тартибга солишнинг келишил-
ганлиги;
– уйғунлашган ҳужжатларни қабул қилиш-
нинг синхронлиги;
– уйғунлаштириш босқичларининг кетма-
кетлиги;
– халқаро шартномаларнинг миллий 
қо нунчиликдан устуворлиги.
Уйғунлаштириш жараёнининг учта асосий 
босқичларини ажратиш мумкин:
Биринчи босқич 
– алоҳида тармоқ ва муам-
моли масалалар доирасида уйғунлаштиришни 
талаб қиладиган қонунчилик тармоқлари, 
соҳаларини аниқлаш.
Иккинчи босқич
– таққослама-ҳуқуқий 
таҳлил ўтказиш, унинг натижаси 
учинчи 
босқич
бўлиб қолади, яъни уйғунлаштиришга 
тортилаётган миллий қонунчилик ва бошқа 
меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар келишилган 
рўйхатини аниқлаш.
Тўртинчи 
босқич
– 
уйғунлашган 
ҳужжатларни синхрон қабул қилиш.
Бешинчи босқич
– уйғунлаштириш маса-
лалари бўйича қарорларни амалга ошириш 
устидан назорат.
Тузилган халқаро шартномалар ва дав-
латларнинг хусусий ташаббуслари уйғун-
лаштиришга асос бўлиб хизмат қилади. 
Давлатларнинг миллий солиқ қонунчи-
ликларини яқинлаштириш, уйғунлаштириш ва 
унификациялаш жараёнидаги иштирокининг 
чуқурлиги ва йўналишларини аниқлашда 
ихтиёрийлик ва мустақиллик, уларни амалга 
37
СОЛИҚ СИЁСАТИ / НАЛОГОВАЯ ПОЛИТИКА

---