Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

Yaqin Sharq davlatlarining ba’zi tabiiy geografik imkoniyatlarining ko‘rsatkichlari
1
: 
 
Kategoriya Maydoni 
kv/km 
Aholisi 
mln kishi 
Oltin 
zahirasi 
mld/dol 
Neft mld 
bar 
Gaz 
tr 
kub 
Eron 
1 648 
000
78.4 
69.8 
151.6 
33 
Qatar 
11440 
0.77 
25.9 
25.7 
25.2 
Iroq 
434 100 
28.1 
61.8 
143.1 
3.1 
Yegipet 
947000 
68.7 
15.2 
4.4 
2.1 
Quveyt 
17820 
2.6 
29.2 
101.5 
1.7 
Ummon 
212500 
2.53 
15.8 
4.7 
0.84 
Yaman 
528000 
20.3 
4.7 
2.8 
0.47 
Baxrayn 
690 
0.71 
4.8 
0.17 
0.98 
Suriya 
185200 
18.6 
4.7 
2.1 
0.24 
Saudiya 
Arab 
2 149 
610 
31.5 
626 
264 
8.1 
BAA 
83600 
4.28 
43.7 
97.8 
6.8 
Ayrim musulmon davlatlari bugungi rivojlangan Yevropa davlatlariga nisbatan o‘z 
adovatlarini, g‘arazlarini turlicha ko‘rinishlarda ochiq namoyish ham etishmoqda. O‘ziga xos 
“qasos” olishning keng tarqalayotgan turlaridan biri bo‘lib terror maydonga chiqmoqda. O‘z 
navbatida G‘arb ham “Berlin devori” qulaganidan keyin o‘zining xalqaro maydonda islom 
omilini asosiy raqibi sifatida ko‘rmoqda. Ikkinchi jahon urushidan keyingi mustaqillik davrida 
musulmon davlatlarining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga turli vositalar bilan to‘sqinlik 
qilishga harakat qilmoqda. O‘z navbatida musulmon davlatlari, tashkilotlari o‘z ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyotini yuksaltirmasdan, oyoqqa turib olmasdan turib eski ginalarni, 
adovatlarni ro‘kach qilib o‘z xatti-harakatlari bilan G‘arbni tahlikada ushlab turishga 
intilmoqda. Radikal ruhdagi ekstremistik kuchlar G‘arbga ta’sir etishning eng ta’sirchan 
vositasi sifatida terrorni qo‘llashmoqda. Ikkinchi tomondan G‘arb musulmon dunyosini 
jahon hamjamiyati oldida sharmanda qilish uchun islomni terror bilan aynanlashtirmoqda, 
dindagi bir qator qadriyatlarni qadrsizlantiruvchi turli kliplar, multimedialar yaratib, xalqaro 
1
Jumaniyozov X. Rasulova X. Ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning maʼnaviy-maʼrifiy asoslari. Oʼquv qoʼllanma. T.2019. 
92-b 
240

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5 
saytlarga joylashtirishmoqda va o‘z navbatida G‘arbning musulmon zamonaviy 
sivilizatsiyadan chetga uloqtirishga intilishining o‘zi musulmon radikal guruhlarining terrorga 
o‘tishga majbur qilmoqda.
Bipolyar tizim davrida G‘arbning sharqiy kommunizmga qarshi kurashda aynan islom 
omilidan unumli foydalandi. Bunga sabab Moskvaning dindan xoli jamiyat barpo etishga 
intilishi, ateistik siyosat yurgizishi edi. 1991-yilga kelib sotsialistik tizimning qulashi, bipolyar 
tizimning tugashi, mafkuraviy qarama-qarshilikning yemirilishi natijasida vaziyat butkul 
o‘zgardi. AQSh G‘arbiy Yevropaning madadi bilan ilk bor musulmon davlatiga – Iroqqa qarshi 
urush boshladi. Kechagi ittifoqdosh bo‘lmish jihod “ritsarlari” G‘arbning ashaddiy 
dushmaniga aylandi. 
Iroq va Shom Islom Davlati – IShID tashkil tilishi G‘arbning musulmon dunyosiga nisbatan 
tutgan siyosatining o‘ziga xos aksi deyish mumkin. IShID 2006-yilda Iroq va Suriya 
hududlarining bir qismida tashkil etildi. Davlat lideri Abu Bakr al-Bag‘dodiy hisoblanadi. 
Shtab-kvartirasi Suriyaning Rakka shahrida joylashgan. Uning tashkil etilishida “Al-Qoida” 
bo‘limlari, shuningdek, yana o‘n bitta radikal ruhdagi islomiy guruhlar faol ishtirok etishdi. 
Bugungi kunda IShID shariat asosida boshqariladigan, Yevropaga jiddiy xavf solayotgan yarim 
real kvazidavlat hisoblanadi. AQShning birinchi raqamli dushmani “Al-Qoida” emas, IShID 
bo‘lib qoldi. IShID o‘z faoliyati davomida “Al-Qoida” faoliyatini chuqur tahlil etgan holda 
uning xatolarini takrorlamaslikka harakat qilmoqda: tolerantlikni ifoda etuvchi mavhum 
ta’limotlarni emas, an’anaviy islomni qo‘llab-quvvatlamoqda; Forsdagi islomiy tashkilotlar 
bilan (shialardan tashqari) harbiy ittifoqda bo‘lishga harakat qilmoqda; Suriya muxolifati 
bilan kelishuv yo‘lini tutdi va sh.k.
Bosh maqsad sifatida Iroq, Iordaniya, Suriya kabi davlatlar negizida sunniy 
musulmonlarning yagona davlati – “xalifalik”ni barpo etib, uni bosqichma-bosqich Yaqin 
Sharq va Shimoliy Afrika mamlakatlari hisobiga kengaytirishni da’vo qiladi. Misrdagi nufuzli 
“Dorul ifto”, ya’ni “Fatvo hay’ati” o‘zlarini “Islom davlati” deb atagan Iroq va Suriyadagi 
jangarilarni bu nom bilan atamaslikka chaqirdi. Qator taniqli ulamolar bu guruhning qator 
qilmishlarini, ular amalga oshirgan xunrezliklarni Islomning barcha tamoyil va qoidalariga zid 
ekanini aytib, uning faoliyatini islom dini uchun katta tahdid deb atamoqda. Saudiya 
Arabistoni bosh muftiysi Shayx Abdul Oli Shayx: “Iroq va Suriyadagi “islom davlati” nomini 
niqob qilgan buzg‘unchilar islom dinining dushmanidir
1
. Chunki ularda ko‘p insonlar jabr 
chekishmoqda” deb ta’kidladi.IShIDning ko‘rinmas maqsadlari xususida gap ketganida 
quyidagilarni aytib o‘tish mumkin:islom ma’rifati tarqalishiga to‘sqinlik qilish; butun olamni 
Islom dinidan qo‘rqitish va cho‘chitish; islom diniga nisbatan ommaviy nafratni paydo qilish; 
yoshlarni jihod shiori ostida juvonmarg qilish; ulamolarni kofirga chiqarish bilan yo‘q qilish; 
musulmon o‘lkalarda nizolar chiqarish va shu kabilar.
Shunday ekan, yoshlarimizda intellektual salohiyatni yuksaltirish, ulardagi milliy o‘zlikni 
anglashni kuchaytirish, millatparvarlik va vatanparvarlik tuyg‘ularini oshirishda ta’lim 
jarayonida, targ‘ibot ishlarida quyidagi masalalariga alohida to‘xtalish zarur bo‘ladi.