Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

Himoya aslahalari.  Yozma manbalardan ma’lum b
oʻlishicha, Buxoro xonligi jangchilarining 
deyarli hammasi qurol-aslaha va harbiy kiyim-bosh bilan ta’minlangan. Shunday b
oʻlsa-da, dastlabki 
paytlarda Movaravounnahrga endigina kirib kelgan Dashti Qipchoq askarlarining hammasida ham 
sovut va himoya kiyimlari b
oʻlmagan.  Muhammad Solihning guvohlik berishicha, shayboniy 
sultonlari lashkari safidagi sovutsiz jangchilar 
oʻz tanasini kigiz bilan oʻrab himoya qilganlar [7:89]. 
Hunarmandlar tomonidan tayyorlangan qalqonlar ham turli-tuman k
oʻrinishda, rangi ham har 
xil b
oʻlgan [14:169]. Yogʻoch qalqonlar qal’alar qamali vaqtida qoʻshin huzurida boʻlgan 
hunarmandlar tomonidan tayyorlanishi mumkin edi. Metall bilan ziynatlangan, nisbatan ishonchli 
qalqonlar ham tayyorlangan. Ularning ayrimlari chet mamlakatlardan ham keltirilgan b
oʻlib, 
manbalarda shayboniylar q
oʻshinidagi ayrim askarlar Gʻilon  qalqoni bilan himoyalangani haqida 
ma’lumotlar mavjud [14:121].   
Oʻzbekiston muzeylarida (Samarqanddagi Oʻzbekiston madaniyati davlat muzeyi, Toshkentdagi 
Oʻzbekiston tarixi davlat muzeyi)da ham, charm qoplangan yogʻoch, shuningdek, charm  va 
metallardan yasalgan qalqonlar mavjud. Charm qalqonlar k
oʻpincha rang-barang naqsh solingan xalqa 
shaklidagi metall qoplama bilan  mustahkamlangan. Charm qalqonlarning aksariyati qora rangga 
b
oʻyalgan, faqat ayrimlaridagina qizil buyoq izlari koʻzga tashlanadi. Xofiz Tanish la’l rangidagi (toʻq 
qizil) qalqonlar ham b
oʻlganligi haqida xabar beradi [13:140]. Bundan tashqari, muzeylar fondlarida 
oʻyma naqshlar bilan bezatilgan turli kattalikdagi metall qalqonlar ham mavjud boʻlib, ular XVI asrga 
mansub miniatyuralarda tasvirlangan jangchilarning qalqonini eslatadi [2: 69,79, 87, 121, 127, 131]. 
Sovut va zirhlar (jiba, sovut, javshan, baktar) jangchi tanasini 
oʻq-yoy va oʻtochar qurollardan 
himoya qilgan. Sovut metall simlardan t
oʻqilib, ichki tomoni yumshoq mato bilan qoplangan. 
Manbalarda Muhammad Shayboniy q
oʻshinining sovuti temirdan yasalganligi [12:129], 
Shayboniyxonning 
oʻzi ham sovut yasash hunariga ega boʻlganligi [7:32] va oʻzining sovuti qora 
rangda b
oʻlganligi[12:159] haqida ma’lumotlar mavjud.  
Sovutning ichidan  maxsus kamzul –  hafton kiyilgan  [12:159]. Shayboniylar q
oʻshini 
boshqalardan ajralib turishi uchun haftonlarining rangi odatda t
oʻq qizil [13:329] rangda boʻlgan. 
Sovut yoy yoki t
oʻfang  oʻqidan himoya qila olmasa-da, qilich, bolta, xanjar singari kesuvchi 
qurollarga qarshi himoya vazifasini 
oʻtagan. Yoy, toʻfang  oʻqlariga qarshi kiyiladigan javshanlar 
(temir nimcha) asosan, temir va p
oʻlatdan yasalgan [13:298].  
Oʻzbekiston tarixi davlat muzeyi fondlarida metall xalqadan qilingan, bir-biriga kiydirilgan 
sovutlar saqlangan b
oʻlib, ular kalta yengli koʻylaklardir. XVI asr miniatyuralaridagi harbiylar kiyimi 
hamda hunarmandchilik mahsulotlari ishlab chiqarishidagi mavjud an’analar muzeylarda 
saqlanayotgan sovutlarni samarqandlik ustalar tayyorlagan namunalarga juda yaqin [2: 69,79, 87, 
127], deb taxmin qilishga asos b
oʻladi. 
Shayboniylar q
oʻshinida Xitoy javshani bilan ta’minlangan askarlar ham koʻpchilikni tashkil 
qilgan [14:121]. Tana muhofazasi uchun xizmat qilgan yana bir libos – baktardir [14:280]. Baktar ham 
javshan singari temirdan yasalgan va har ikki tomoni baxmal bilan qoplangan. Shu singari zirhli 
liboslar bilan jangga kirishning ahamiyati katta b
oʻlgan. Manbalarda urushlardan birida zirhli kiyimsiz 
jangga kirilganidan ancha odam nobud b
oʻlib, koʻpchiligi yaralanganligi haqidagi ma’lumotlar mavjud 
[4:47]. Jumladan, Abdullaxon II q
oʻshinida uzoq yillar toʻpchiboshi lavozimida xizmat qilib, aksariyat 
janglardagi 
gʻalabaga hissasini qoʻshgan Ustod Ruhiy 1579 - yilgi janglardan birida “urush kiyimini 
kiymay jangga kirganligi uchun” nayza zarbidan halok b
oʻlgan [13:355]. 
20
 

---