Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

Yordamchi aslahalar. Qadimdan harbiy yurishlarga chiqilganda tuyalar karvonida harbiy 
aslahalardan tashqari, jang, qamal, mudofaaga k
oʻmaklashadigan buyumlar ham doimiy ravishda olib 
yurilgan. Askarlarning 
oʻz uylaridan oylab, hatto yillab uzoqda yurishi va oʻzlari uchun maishiy 
hayotda zarur b
oʻlgan buyumlar ta’minoti oʻzlarining zimmasida boʻlgan. 
Ular harbiy aslahalardan tashqari, chodir (ularni olib yuruvchilar va tiklovchilar farroshlar deb 
yuritilgan), echki yoki q
oʻy terisidan tayyorlangan poʻstak (tagiga toʻshab yotish uchun), koʻrpa-
t
oʻshak va boshqa maishiy asboblarning maxsus qopi partol deb atalgan [4:167].  Suzishda 
foydalaniladigan sol, qal’a qamali uchun turli hajmdagi narvonlar, qop, ketmon, kurak, arra va boshqa 
buyumlar harbiylarning k
oʻchma omborida mavjud boʻlgan. Koʻchma ombor qur deb atalgan boʻlib 
[14:280], unda zahira qurollar ham b
oʻlgan. Manbalarda qurning muhofazasi uchun alohida ahamiyat 
berilganligi va uning javobgarligi qurchi yoki qurboshi deb atalgan mansab egasiga biriktirilganligi 
aytiladi [13:335]. 
Qal’alar qamal qilinishi jarayonida bel kurak (devor tagidan lahm qazish uchun), bir necha ming 
k
oʻzalar (neft toʻldirib otish yoki lahm tagiga joylab, portlatish uchun), echki va qoʻy terisidan 
qilingan sollar (daryolardan suzib 
oʻtish uchun), har xil kattalikdagi shoti (narvon –  qal’a devoriga 
chiqish uchun), pishgan 
gʻishtlar (sahrolarga tushilganda sardobalar qurish uchun), jang boshlanishi 
yoki q
oʻshinni orqaga qaytarishni ma’lum qilish vazifalarini bajaradigan musiqa asboblari (karnay, 
surnay, dovul, no
gʻora) [13:188, 231, 232, 292, 293] va boshqa yordamchi harbiy aslahalardan 
foydalanish bevosita askarlarning zimmasidagi vazifa b
oʻlgan. 
Qal’alarni qamal qilib egallash jarayonida shotilarning ahamiyati katta b
oʻlgan.  Qal’alarning 
ichki qismiga kirib olish uchun shoti va ulama narvonlardan (biri biriga ulab, uzunlashtirilgan 
narvonlar) foydalanilgan [13: 135, 346]. Har bir shoti 2-3 kishi yonma-yon chiqa oladigan darajadagi 
21
 

---