Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA 
   
      TARIX 
     
 
           2017-yil, 2-son 
Q
oʻshinda chapar (sipar) va toʻralar [13:186] ham mavjud boʻlib, ulardan mudofaa va qamal 
janglarida qalqon sifatida foydalanishgan. Chapar k
oʻpincha mudofaa janglarida foydalanilib, ular 
okop (maxsus mudofaa chuqurliklari) oldiga q
oʻyib, uning ortidan oʻq uzishga moʻljallangan va u 
k
oʻpincha simdan toʻqilgan yirik qalqon turidir. Movarounnahrda bu turdagi himoya qurollari 
Chingizxon bosqini arafasida mahalliy aholi q
oʻlida mavjud boʻlgan [1:136]. Toʻra esa odam boʻyi 
baravar b
oʻlib, u yogʻochdan yasalib, usti toʻqilgan sim bilan qoplangan qalqondir [4:68]. U qamal 
paytida mudofaachilar 
oʻqlari, otilgan tosh, gʻisht va boshqa qurollardan himoyalanib, hujumga 
oʻtishga moʻljallangan oʻziga xos himoya toʻsigʻidir.  
Askarlarning boshlarini ham metall aslaha –  dubul
gʻa himoya qilgan. Dubulgʻa turli shaklda, 
ichkarisi kigizdan tikilgan, tashqi tarafi esa temir yoki p
oʻlatdan ishlangan [13:298]. Yuqori tabaqa 
harbiylar – sarkardalar oddiy askarlarnikidan farqi sezilarli, uchi uzun, jezdan yasalgan dubul
gʻalar – 
xudlarni kiyib jangga kirganlar [13: 114, 117]. 
Qurol turlari sohiblarining qaysi tabaqaga mansubligini ham yaqqol namoyon qilgan. Jang 
vaqtida yasalgan oddiy yo
gʻoch hamda naqsh va suratlar bilan ziynatlangan qalqonlar oʻrta asrlarda 
yuqori tabaqaning turli qatlamlariga mansub namoyandalarining qurollanish belgilaridan edi [5:19]. 
Lashkar y
oʻlboshchilari jangovar otlarining tanasi zirh bilan himoya qilingan. Ular bargustvon 
(kejm) deb atalib, asosan temir simlardan t
oʻqilgan.  Bunday yopinchiqlar asosan qoʻshin 
boshliqlarining otlariga yopilgan. 
Qurol-aslahalar, odatda, mahalliy ustalar tomonidan yasalgan, shuningdek, boshqa 
mamlakatlardan ham keltirilgan. Hofiz Tanishning qayd etishicha, Darband qurol-aslahalari ortilgan 
bir necha tuya Moskvadan Buxoroga kelgan (1583) [14:119]. Yozma manbalarda XVI asr oxirida 
Samarqandda qurol-aslahalar tayyorlashga ixtisoslashgan bir qator ustalar tilga olinadi. Bolalarning 
usta hunarmandlarga shogird tushishi  munosabati bilan t
oʻzilgan “Majmuai vasoyiq” deb atalgan 
bitimlar t
oʻplamida jibatob usta va shogirdlar orasida tuzilgan shartnomalar ham mavjud. Mazkur 
bitimlardan biriga muvofiq, Mulla Temur Mulla Jonmuhammad 
oʻgʻli  oʻz ukasi Ibodullani ikki yil 
ichida yaro
gʻ-aslaha tayyorlash san’atini oʻrganishi uchun Ustoz Muhammad Moʻmin jibatobga 
shogirdlikka beradi [6:113].  
Samarqandda jibatob ustalarining faoliyati XVI asrning ikkinchi yarmida ayrim qurollarni 
ishlab chiqarish sohasida 
oʻrta osiyolik qurolsozlar ham muayyan yutuqlarga erishganligini koʻrsatadi. 
Bu hunarni 
oʻrganish uchun kishilarning ularga koʻplab shogird tushishi ham shundan dalolat beradi. 
Umuman olganda, samarqandlik  jibatoblarning mahsulotlari mahalliy aholining badavlat toifasiga 
mansub harbiylar, shuningdek, boshqa shaharlar aholisi tomonidan sotib olingan.