ILMIY AXBOROTNOMA TARIX 2017-yil, 2-son xizmatchilarni qamoqda saqlash uchun maxsus joy umuman
уetishmayotganligi va bu haqda
«Markaz»ga xabar berish zarurligi masalasi qarab chiqilgan[2]. Masala respublika darajasiga olib
chiqilgan.
Turkiston Respublikasi Xalq Komissarlari Sovetida[3] 1919 - yil 12 - mayda Adliya
Komissariatining «Qamoqqa olishni amalga oshirish tartiblari haqida»gi Nizomi
oʻrganilgan. 27 -
mayda esa, Turkiston Respublikasi Sovetlarining Markaziy ijroiy q
oʻmitasining adliya boʻlimi
b
oʻyicha 151-sonli buyrugʻi ham ushbu masalaga bagʻishlangan.
Ushbu buyruqda asosan Favqulodda komissiyalar, Xalq sudlari va xalq sudlari qoshidagi tergov
komissiyalari, Inqilobiy tribunallar, shuningdek, Militsiya tergov qilishga, ma`muriy jarima
t
oʻlatishga yoki qamoqqa olishga ruxsat bersagina amalga oshirishi mumkinligi qayd etilgan[4].
Ma`muriy qamoq yoki jarima undirish «ma`muriy qamoq va jarima undirish haqidagi alohida
nizom» b
oʻyicha amalga oshirila boshlangan. Har bir qamoqqa olganlik haqida militsiya mahalliy
deputatlar Sovetining Adliya komiss
ariatiga qamoqqa olinganlik haqidagi qaror nusхasini berish bilan
xabar berishi kerak b
oʻlgan. Qamoqxonaga qamoqqa olingan odam yuborilganda nima sababdan
qamalganligi, gumon qilinayotganligi haqidagi aniq sabablari k
oʻrsatilgan qaror bilan yuborilishi
ta`kidlangan. Agar qaror b
oʻlmasa bironta qamoqxona odamni qamoqqa olishga haqqi yoʻqligi ham
k
oʻrsatilgan. Yuqorida koʻrsatilgan organlar qamoqqa olish kerak boʻlgan odamni ushlagandan keyin
2 soatdan kechiktirmay tegishli sud idorasiga barcha tegishli materiallar bilan topshirishi shartligi
k
oʻrsatilgan. Agar qoʻlga olingan odam 24 soat ichida soʻroq qilinmasa, qamoqxona boshligʻi ushbu
qamoqni amalga oshirgan idoraga va mahalliy adliya b
oʻlimiga zudlik bilan хabar berishga majburligi
aytilgan[5].
Mazkur buyruq 1919 - yil 7 - iyulda Amudaryo b
oʻlimining Birinchi uchastkasi xalq sudida
oʻrganib chiqilgan[6]. Ushbu buyruqning 9 bandida «Inqilobiy tribunal va xalq sudlari barcha
qamoqxonalardagi tartiblarning qonunan bajarilishlari shartligi k
oʻrsatilgan»[7].
Shuningdek, Turkiston Respublikasi Adliya xalq komissariati 1921 - yil 28 - mayda N 13/9
raqamli qaror va 26 paragrafdan iborat Nizomi qabul qilgan. Unga asosan Adliya xalq komissariati va
viloyat Adliya b
oʻlimi qoshidagi Jazo boʻlimlari tarkibida Taqsimlovchi komissiya tashkil etilgan.
Taqsimlovchi komissiya sud tomonidan jinoyatchilarga berilgan jazo turiga qarab qamoqxona va
kameralarga taqsimlagan. Viloyatlardagi Jazo b
oʻlimlari qoshidagi taqsimlovchi komissiya a`zolarini
viloyat ijroiy q
oʻmitasi tasdiqlagan[8].
Taqsimlovchi komissiya haftasiga bir marta majlis
oʻtkazgan. Majlisda kamida 5 odamdan kam
qatnashmasligi, 2/3 ovoz bilan qarorlari tasdiqlangan va
oʻz devonxonasiga ega boʻlgan. Komissiya
sud hukmi bilan qamalganlarning kelib chiqishi, sharoiti, so
gʻligi va psixik holatini tekshiruvdan
oʻtkazgan.
T
oʻplangan faktlarga asoslanib a) umumiy qamoqxonaga; b) reformatoriyaga[9]; v)
dehqonchilik qishloqlariga; g) sinovchi muassasaga; d) jazolash-davolash muassasalariga; e)
qamoqxona tashqarisidagi erkinlik muassasasiga; j) alohida qamoqxonaga (izolyatorlarga), agar b, v,
g, d, j punktlar b
oʻlmasa «alohida umumiy boʻlim» qamoqxonasida saqlangan. Agar komissiya,
«qamoqdagi odam ta`sir etish me`yorlari va axloq tuzatishga muhtoj emas»ligi haqida xulosa bersa
xalq sudi yoki inqilobiy tribunalga muddatidan oldin yoki shartli muddatidan oldin qamoqdan
chiqarish mumkinligi haqida yozma ravishda xulosa bergan. Agar mahbus sababsiz ishlashdan bosh
tortsa shu oydan boshlab komissiya xalq sudi yoki revolyutsion tribunalga qamoq muddatini ch
oʻzish
haqida rasmiy iltimos qilishi mumkinligi aytilgan[10].
Sud hukmining ijrosini nazorat qilish va rahbarlik Adliya xalq komissarining ahloq tuzatish
mehnat b
oʻlimiga yuklangan. Sud idoralari, inqilobiy tribunal va boshqa mahbus haqidagi komissiya
qarori bilan ishni olgandan keyin 2 hafta ichida asoslangan qaror bilan yana taqsimlash komissiyasiga
qaytargan[11].
Taqsimlash komissiyasining reestr r
oʻyxatga olish daftari yuritilgan. Unga mahbusning
muddatidan oldin ozod etilganligi yoki ozodlikdan mahrum etmasdan majburiy mehnatga
yuborilganligi haqida ma`lumot yozilgan[12].
1922 - yili 2 - dekabrdagi Oliy tribunalning 32243 sonli xatiga asosan qattiq yakkalab, ajratib
q
oʻyish uchun Butunrossiya markaziy ijroiy qoʻmita roziligini olish talab qilinmasligi haqidagi
k
oʻrsatmasidan keyin Taqsimlash komissiyasining qarori bilan mahbusni boshqa axloqi
24
