Issiqlik texnikasi ikkinchi nashri

Termodinamik talablar. Sovuq elitgichning sovitish unumdorligi katta bo‘lishi, bug‘ hosil qilish issiqligi yuqori bo‘lishi, qotish temperaturasi past, kritik temperaturasi yuqori bo‘lishi kerak.
Fizik – kimyoviy talablar. Sovuq elitgichlr suvda va yog‘da erishi lozim, metall bilan reaktsiyaga kirishmasligi, parchalanmasligi kerak.
Fiziologik talablar. Sovuq elitgichlar zaharli bo‘lmasligi, nafasni qismasligi lozim.
Iqtisodiy talablar. Sovuq elitgichlar arzon va tanqis bo‘lmasligi lozim.
Yuqoridagi talablarga har tomonlama javob bera oladigan sovuq elitgichlar bugungi kunda topilgani yo‘q. Shuning uchun sovuq elitgichlar vazifasiga, ishlash sharoitiga va tuzilishiga qarab tanlanadi.
Eng ko‘p ishlatiladigan sovuq elitgichlar ammiak va freonlardir. Ammiak NH₃ yaxshi sovuq elitgichlari qatoriga kiradi. t=20 S da ammiakning to‘yingan bug‘i bosimi 857 kPa ni tashkil etadi, atmosfera bosimida esa - 34 ⁰S ga teng to‘yinish temperaturasi mos keladi. Ammiakning bug‘ hosil qilish issiqligi ancha katta. Ammiakning bu sifatlari sanoat sovitish mashinalarida ishlatiladigan sovuq elitgichlar ichida uni birinchi o‘ringa qo‘yadi. Ammiakning zaharliligi uning asosiy kamchiligi bo‘lganligidan turmushda ishlatiladigan sovitish mashinalarida ishlatilmaydi.
Sovuq elitgichlari sifatida freonlar – eng oddiy to‘yingan uglevodorodlarning (asosan metanning) ftor – xlorli hosilalari borgan sari ko‘p ishlatilmoqda. Freonlarning boshqa sovuq elitgichlaridan farqi shuki, ular kimyoviy turg‘un, zaharsiz bo‘lib (t<200 ⁰S da), barcha metallarga nisbatan inertdir. Freonlar ichida eng ko‘p tarqalgani freon – 12 bo‘lib, undan o‘y – ro‘zg‘or sovitgichlarida foydalaniladi. Freon – 12 o‘zini texnik hossalari jihatidan ammiakka o‘xshaydi. Lekin uni bug‘ hosil qilish issiqligi ammiaknikidan kichikdir. Atmosfera bosimida freon – 12 t = -29,8 ⁰S da qaynaydi. Ba’zi sovuq elitgichlarning fizik xossalari 17.1–jadvalda keltirilgan.

Sovuq elitgichlarning fizik xossalari.

17.1 – jadval.

Sovuq elitgichning nomi	Kimyoviy formulasi	Normal qaynash temperaturasi, ^0S	Kritik temperaturasi, ^0S	Qotish temperaturasi, ^0S
Suv	H2O	+100,0	+374,15	0
Karbonat angidrid	CO2	-78,52	+31,0	-56,6
Ammiak	NH3	-34,0	-132,4	-77,7
Freon-12	CF2Cl2	-29,8	+112,04	-155,0
Freon-22	CHF2Cl2	-40,8	+96,0	-160,0