Issiqlik texnikasi ikkinchi nashri

16.6. Reaktiv dvigatellar sikli

Ichidan katta tezlikda zarrachalar oqimi uchib chiqishi hisobiga tortish kuchi hosil qila oladigan issiqlik mashinasi reaktiv Dvigatel deyiladi. Issiqlik, kimyoviy, yadro, elektr, quyosh energiyalarining ta’siri natijasida ish jismi oqimining kinetik energiyasi paydo bo‘ladi. Ikkinchi jahon urushi oxirlarida aviatsiyada reaktiv dvigatellar paydo bo‘ldi. Porshen dvigatelli samolyotlar tezligini 800 km/soat gacha, reaktiv dvigatelli samolyotlar esa o‘z tezligini 3000 km/soat gacha va undan yuqori oshirishi mumkin. Lekin, bu tezlik ham reaktiv samolyotlar uchun chegara emas.
Reaktiv dvigatellarda atmosfera havosining ishlatilishiga ko‘ra, ular ikki xil bo‘ladi: atmosfera havosidagi kisloroddan oksidlovchi sifatida foydalaniladigan havo – reaktiv dvigatellar (HRD); oksidlovchi kislorod uchuvchi apparatdagi maxsus idishda saqlanadigan hamma turdagi reaktiv dvigatellar raketa dvigatellari deyiladi. Raketa dvigatellari qattiq, suyuq yoqilg‘ili va kimyoviy hamda yadro raketa dvigatellariga bo‘linadi. Reaktiv dvigatellarni asosiy ko‘rsatkichi bu tortish kuchidir. Tortish kuchi yonish mahsulotlarining soploda keskin kengayishi hisobiga gaz zarralari oqimining tezlanishi bilan atmosferaga otilib chiqishi natijasida paydo bo‘ladi. Tortish kuchi quyidagiga teng:
P=m(w_r-w_c)

Bunda m – 1 s da hosil bo‘layotgan yonish mahsulotlari massasi, kg/s; w_r – gazning soplodan oqish tezligi; w_c – samolyotning uchish tezligi.

HRD lar issiqlik uzatish jarayoniga bog‘liq ravishda yonish P=const da bo‘ladigan to‘g‘ri oqimli va yonish n=const da bo‘ladigan Pulsatsiyali dvigatellarga bo‘linadi. Ular o‘z navbatida turbokompressorli va kompressorsiz dvigatellarga bo‘linadi. HRD larning ideal sikllari GTQ larning issiqlik n=const va P=const da uzatiladigan sikllari kabi bo‘ladi. 16.14 – rasmda issiqlik P=const da uzatiladigan to‘g‘ri oqimli HRD larning sxemasi keltirilgan.