Исломда мерос ва унинг тақсимоти

www.madrasa.uz
 
101 
икковини йўқ бўладиган даражада тугата олмайди. 10 сонини 
2 сони тугатиши мумкин, аммо 2 сони 9 ни тугата олмайди. 3 
сони 9 ни тугатиши мумкин, аммо 3 сони 10 ни тугата 
олмайди.
АДАДЛАР ОРАСИДАГИ ТАВОФУҚ ВА ТАБОЮН 
ҲОЛАТЛАРИНИ БИЛИБ ОЛИШ ЙЎЛИ 
 
 Икки адад орасида тамосул ёки тадохул бор эканлигини 
билишда мушкиллик йўқдир. Аммо, икки адад орасида 
тавофуқ ва табоюн бор эканлигини билиш бироз қийинчилик 
бор.
Икки адад орасида тавовуқ ёки табоюн бор эканлигини 
билиш учун катта сондан кичигини айириш, сўнгра токи 
бирорта сонда тўхтагунча яна катта сондан кичигини айириб 
бориш керак бўлади. Агар айириб борилганда тўхталган сон 1 
сони бўлса, икки адад орасидаги ҳолат табоюн ҳолати бўлади. 
Мисол: 10 сони билан 7 сони орасидаги ҳолатни билиш учун 
10 дан 7 ни айирамиз. 3 сони ҳосил бўлди. Энди 7 дан 3 ни 
айирамиз. 4 сони ҳосил бўлди. 4 дан 3 ни айирамиз бир сони 
ҳосил бўлди. Демак 10 сони билан 7 сони орасида табоюн 
ҳолати бор экан.  
Агар айириб борилганда тўхталган сон 1 сонидан бошқа 
сон бўлса, икки адад орасида айни ўша сонда тавофуқ бўлади. 
Мисол: 36 сони билан 16 сони орасидаги ҳолатни билиш учун 
36 дан 16 ни айирамиз. Сўнгра ҳосил бўлган сон 20дан 16 ни 
айирамиз. Кейин 16 дан ҳосил бўлган сон 4 ни охиригача 

---

www.madrasa.uz
 
102 
айириб борамиз. Айириб борилгандаги охирги сон 4 сонидир. 
Демак 36 сони билан 16 сони орасидаги ҳолат 4 сонидаги 
тавофуқ ҳолатидир.
(“Шарҳи фароизи Сирожия” Журжоний). 
МАСАЛАНИНГ АСЛИНИ ТАСҲИҲ ҚИЛИШ 
“Тасҳиҳ” луғатда касал кишидан унинг касалини даф 
қилиш маъносида ишлатилади.
Мерос 
уламолари 
истилоҳида 
эса 
қуйидагича 
таърифланади: “Тасҳиҳ – улушлар ва меросхўрлар сони 
орасида воқеъ бўлувчи касрларни тўғирлашдир”. (“Далилул-
вуррос” Низомиддин Киронавий).
Гоҳида 
масаланинг 
асли 
бўлган 
сон 
ила 
меросхўрларнинг битта ёки ундан кўп тоифасининг 
улушларини уларга касрсиз тақсимлаш имкони бўлмай 
қолади. Мана шу ҳолатда масаланинг аслини тасҳиҳ қилиш 
керак бўлади. Тасҳиҳ қилишда еттита асллар бор. Улардан 
учтаси улушлар ва меросхўрлар сони орасида бўлади. 
Улардан тўрттаси бир тоифа меросхўрлар сони билан бошқа 
тоифа меросхўрлар сони орасида бўлади.