Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali «konchilik ishi» kafedrasi

35-MA’RUZA


FOYDALI QAZILMA KONLARINI OCHIQ USULDA QAZIB OLISHDA TOG‘ JINSLARINING SILJISHI


Reja:

1. 
   Ochiq kon ishlarida siljishlarning paydo bо‘lish shakllari.
   
2. 
   Karyerlarda tog‘ jinslarining siljishi ustidan nazorat.
   

Ochiq kon ishlarida siljishlarning paydo bо‘lish shakllari. Yuqori quvvatli kon-transport vositalari ochiq kon ishlariga jalb etilmoqda va ochiq kon ishlari chuqurligi 300 m dan oshib bormoqda. Hozirgi vaqtda 500 va undan chuqur karyerlar loyihalanib, qurilib ishga tushirilmoqda. Kon texnologik jarayonlari rivojlanib va qazib olish tizimlari parametrlari oshib borishi bilan alohida bir kon-texnologik sharoitlarida tog‘ jinslarining siljish va deformatsiya holatlari bilan belgilanadi.
Tog‘ jinslarining deformatsiyalari ochiq kon ishlari boshlanib biron о‘ziga yarasha bо‘shliq hosil bо‘la boshlanishi bilan namoyon bо‘ladi.
Uzluksiz va davriy jarayonlar kuzatiladi.
Uzluksiz jarayonlarga doimiy sodir bо‘ladigan chо‘kish, sochilmalar, suffozion va yuzaki oqovalar kiradi. Davriy jarayonlarga esa о‘zgaruvchan tezlikda namoyon bо‘ladigan kо‘chki, qulash va boshqalar.
Tog‘ jinslari massivlari deformatsiyalari quyidagi asosiy turlarga ajratiladi: sochilmalar, qulamalar, kо‘chkilar, hamda mexaniqaviy va kimyoviy suffoziyalarni о‘z ichiga oluvchi filtratsion deformatsiyalar guruhi, oqovalar, filtratsion teshiklar, chо‘kishlar va eroziY.
Deformatsiyalarning yuqorida qayd etib о‘tilgan turlari о‘rtasida har doim ham aniq chegara о‘tkazib bо‘lmaydi. Masalan, sochilmalar va qulamalar tog‘ jinslari kо‘chuvchan massalarining nisbiy kattaligi bilan, qulamalar va kо‘chkilar esa – sirpanish yuzasi qiyaligiga bog‘liq bо‘lgan kо‘chish tezligi bilan farq qiladi. Karyerlarda kо‘chkilarga aylanuvchi qulamalar, va aksincha – qulamalarga aylanuvchi kо‘chkilar paydo bо‘lishi kuzatiladi. Kо‘chkilar va oqovalar о‘rtasida aniq chegara mavjud emas. Loyli jinslarning namligi ortganda, kо‘chklar oqovalarga aylanishi mumkin. CHо‘kishni kо‘chkidan har doim ham ajratib bо‘lmaydi, chunki vaqt о‘tishi bilan chо‘kin natijasida sirpanish tekisligi paydo bо‘lishi va jarayon kо‘chki yoki qulama bilan yakunlanishi mumkin.