Ishlab chiqarish iktisodiyoti I

Kooperatsiyalashtirish
– bu bitta murakkab mahsulotni bir-
galikda ishlab chiqaruvchi ixtisoslashtirilgan korxonalar o‘rtasida 
doimiy ishlab chiqarish aloqalarini o‘rnatishdir. 
Ixtisoslashish qanchalik tor bo‘lsa, bu korxonaning boshqa korx-
onalar bilan aloqalari ya’ni kooperatsiyalashini shunchalik keng 
bo‘ladi. Ishlab chiqarishni kooperatsiyalash rivojlantirish mahsulot 
jo‘natuvchi korxonadan xo‘jalik shartnomalarining hamma shartlari-
ga qa’tiy rioya qilishni talab etadi. Kooperatsiyalashtirish bo‘yicha 
oqilona aloqalarni o‘rnatish katta iqtisodiy samaraga ega. Iqtisodiy 
jihatdan olganda mahsulotning ayrim turlarini, masalan, ixti-
soslashtirilgan yirik korxonalarda zagotovkalar ishlab chiqarish gar-
chi bunda transportirovkaga sarflanadigan qo‘shimcha xarajatlar yu-
zaga kelsa ham ular bilan mashinasozlik korxonalarni ta’minlash 
foydalidir. 
Konsentratsiyalash 
– bu ishlab chiqarishni yirikroq korxon-
alarda jamlashtirish, ya’ni mahsulot chiqarishni katta ko‘lamlarda 
yirik korxonalarda yoki birlashmalarda tashkil qilishdir. Eng katta 
samaradorlikka ixtisoslashtirilgan korxonalar mustahkamlanganida 
erishiladi. 
Yirik korxonalar uncha katta bo‘lmagan korxonalar oldida bir 
qator ustunlikka ega: 
1)
ishlab chiqarish ko‘lami oshirilganida asosiy fondlarning 

---

79 
qiymati mahsulot chiqarishga qaraganda sekinroq o‘sadi, shuning 
uchun fondlarning samaradorligi oshadi. 
2)
Yangi texnika, ilg‘or texnologiyani keng qo‘llash, u ishlab 
chiqarishni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish uchun qulay 
sharoitlar yaratiladi. 
3)
yirik korxonalar yuqori mehnat unumdorligini, mahsulot 
tannarxining pasayishi va foydaning o‘sishini ta’minlaydilar. 
Kombinatsiyalashtirish 
– bitta korxonada yo xom-ashyoga ish-
lov berishning izchil yoki bir-biriga nisbatan yordamchi bosqichlarni 
tashkil etuvchi turli xil sanoat tarmoqlarini birlashtirishdir. Kombi-
natsiyalashtirish iqtisodiy jihatdan samarali, u xom-ashyoni imkon 
qadar to‘liq ishlatish transport xarajatlarini kamaytirish imkonini be-
radi, ishlab chiqarishning iqtisodiy ko‘rsatkichlarini yaxshilaydi. 
Konsentratsiyalashning va ixtisoslashtirishning darajasiga qarab 
ishlab chiqarishning uchta turini farqlaydilar. Bular: ommaviy, va 
yakka turdagi ishlab chiqarishlaridir. 

---

80