Ishlab chiqarish iktisodiyoti I

Texnologik bo‘lmagan jarayonlar
– bu mehnat predmetlarining 
shakllari, o‘lcham va xususiyatlarining o‘zgarishiga olib kelmaydi-
gan jarayonlar (transportirovka qilish)dir.
Qaysi mahsulot ishlab chiqarish natijasi ekanligiga qarab ishlab 
chiqarish jarayonlari Asosiy, yordamchi, xizmat ko‘rsatuvchi turlari-
ga bo‘linadi.
Ishlab chiqarish jarayonida mehnat predmetlarining hara-
katlanish turlari. 

---

82 
Ishlab chiqarish jarayonida detallar (mahsulotlar) bir ish o‘rnidan 
ikkinchisiga, amal (operatsiya)dan amalga o‘tkaziladilar. Bu 
o‘tkazish har xil usulda amalga oshirilishi mumkin, ya’ni mehnat 
predmetlarini harakatlantirishning har xil turidan foydalanilishi 
mumkin. Ishlab chiqarish jarayonida mehnat predmetlarini hara-
katlantirishning uchta turi mavjud. Bular: izchil, parallel va izchil 
parallel (aralash) turlardir.
Harakatlanishning 
izchil
turi deb detallar (mahsulotlarni
o‘tkazishning shunday usuliga aytiladiki, unda ishlov berish partiya-
larga bo‘lib amalga oshriladi, qism (partiya)ni bir operatsiya 
(amal)dan ikkinchisiga faqat qismdagi detallarning hammasiga bun-
dan oldingi amalda ishlov berib bo‘linganidan o‘tkaziladi. Hara-
katlantirishning bu turda qo‘llanilganida ayrim detallar (mahsulotlar) 
har bir operatsiyada uzoq vaqt, butun partiyaga ishlov berilishini 
kutib turib qoladilar. Harakatlantirishning izchil turi odatda yakka va 
mayda seriyali ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. 
Harakatlantirishning 
parallel
turi deb detal (mahsulot) larni 
o‘tkazishning shunday usuliga aytiladiki, unda detal (mahsulot) lar 
operatsiyadan operatsiyaga donalab yoki kichik – kichik transport 
partiyalari bilan o‘tkaziladi. O‘tkazishning bu usulida har bir detal 
yoki transport partiyasi ishlov berilganidan so‘ng darhol keyingi op-
eratsiyaga partiyadagi qolgan detallarga ishlov berilishiga qadar 
o‘tkaziladi. Bu alohida detallarning ishlovni kutib yotib qolish vaqti-
ni qisqartiradi yoki umuman yo‘qotiladi, bu esa partiyaga ishlov ber-
ishning davomiyligini eng qisqa qiladi. Bu usul ommaviy va yirik 
seriyali ishlab chiqarigda qo‘llaniladi, u ishlab chiqarishni oqim usu-
lida tashkil etish negizida yotadi.