Ishlab chiqarish iktisodiyoti I

 
Ishlab chiqarish tadbirkorligining mohiyati 
Nisbatan mustaqil bo‘lgan tadbirkorlik faoliyati turlari o‘zaro 
chambarchas bog‘lanib, bir-birini to‘ldiradilar. Bunda ustuvorlikni 
tadbirkorlik faoliyatining hamma turlarini belgilab beruvchi va eng 
murakkabi bo‘lgan ishlab chikarish tadbirkorligiga berish kerak. 3-
chizmadan ko‘rinib turganidek, ishlab chiqarish tadbirkorligiga in-
novatsion, ilmiy–texnik faoliyat, bevosita tovarlar ishlab chiqarish va 
xizmatlar ko‘rsatish, ularning ishlab chiqarish uchun ishlatish, 
shuningdek bu sohalardagi axborot faoliyati kiradi. 
Ishlab chiqarish faoliyati bilan shug‘ullanishni istagan har 
qanday tadbirkor konkret qaysi tovarlarni ishlab chiqarishi, qaysi 
xizmat turlarini ko‘rsatishni xohlashini belgilab olishi kerak. So‘ngra 
bu tadbirkor marketing faoliyatiga kirishadi. Tovarlarga bo‘lgan 
ehtiyoj iste’molchilar, tovarlarning xaridorlari, ulgurchi, ulgurchi–
chakana savdo tashkilotlari bilan aloqaga kirishadi. Tadbirkor va to-
varning bo‘lajak xaridorlari o‘rtasida tuzulgan kontrakt muzokara-
larini rasmiy (farmal) yakuni bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Bunday 

---

29 
kontrakt tadbirkorlik (xavfi) tavakalni eng kam (minimal) darajaga 
tushuradi. Aks holda tadbirkor tovar ishlab chiqarish bo‘yicha faoli-
yatini faqat og‘zaki kelishuvga ega bo‘libgina boshlaydi. Endigina 
yuksalayotgan bozor munosabatlari sharoitida og‘zaki kelishuvlarn-
ing ishonchliligi uncha katta emas, (tavakal) esa sezilarli darajada 
baland. 
Ishlab chiqarish tadbirkorligining navbatdagi bosqichi ishlab 
chiqarish omillarini sotib olish yoki ijaraga olish (yollash). Ishlab 
chiqarish tadbirkorligi agar olinadigan foyda yig‘indilar xarajatlari-
dan 10-15 foizdan ortiq bo‘lgandagina ijobiy ma’noga ega bo‘ladi. 
Ishlab chiqarish omillari
Ma’lumki, ishlab chiqarish omillari qatoriga ishlab chiqarish 
fondlari, ish kuchi, axborot kiradi. Ishlab chiqarish fondlari o‘z 
navbatida asosiy va aylanma vositalarga bo‘linadi. 
Asosiy ishlab chiqarish fondlari
(asosiy vositalar) o‘z ichiga: 
binolar, inshoatlar, o‘tkazuvchi qurilmalar, quvvat mashinalari, ji-
hozlar, ish mashinalari va uskunalari, labaratoriya jihozlari, hisoblash 
texnikasi, transport vositalari va moslamalari, ishlab chiqarish in-
vertarlari, boshqa asosiy fondlar kiradi. Asosiy ishlab chiqarish 
vositalariga ishlab chiqarish sexlari, zavod boshqarmasi, texnik xon-
alarning binolarini ham kiritadilar. 
Ishlab chiqarishning aylanma vositalari
(mehnat predmetlari) 
xom-ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yoqilg‘i va energetik 
resurslari, idishlar va o‘rama (tara) materiallari, past qiymatli va 
tezda ishdan chiqadigan asboblar va ishlab chiqarish inventari, 
ta’mirlashlar uchun ehtiyot qismlardan tashkil topdi. Sotib olinadigan 
butlovchi mahsulotlar va korxonaning o‘zi tayyorlagan yarim fabri-
katlarni, korxonaning o‘zi tayyorlagan tugallanmagan va ishlab 
chiqarish yarim fabrikatlarni, kelgusi davrlar xarajatlarini ham 
shunga kiritamiz. 
Kelgusi davrlar xarajatiga alohida to‘xtab o‘tish kerak bo‘ladi. 
Ularning bosh vazifasi – yangi mahsulotni o‘zlashtirishning dastlabki 
paytlarda ajralgan xarajatlarni ta’minlash. Keyinchalik bu sarflar ish-
lab chiqarish harakatlariga kiritiladi. 
Ishchi kuchini tadbirkor e’lonlar berish yo‘li bilan mehnat birjasi, 
ishga joylashtirish agentligi, do‘stlari tanishlari yordamida yollaydi. 
Xodimlarni tanlaganda ma’lum ishga nomzodning ma’lumotini, un-

---

30 
ing kasbiy ko‘nikmalarining darajasini, oldingi ishi tajribasini, 
shaxsiy sifatlarini hisobga olish kerak. 
So‘ngra tadbirkor moddiy, moliyaviy resurslarni jalb kilish im-
koniyati haqida, ishlab chiqarishning mo‘ljallanayotgan xizmatlarni 
sotish bozori haqida o‘ziga zarur bo‘lgan axborotni qo‘lga kiritadi. 
3-jadval