«Ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш» фани маърузаларини ўқитиш технологиялари

5.2. Kuch zanjirlarda katta tokda ishlaydigan elektr apparatlar.
Elektromagnit kontaktorlar
125

---

Kuchli   tok   o‘tkazuvchi   apparatlar 
Kontaktorlar   kuchli   tok   o‘tkazuvchi
apparat   bo‘lib,   kuchli  tok   o‘tkazuvchi  zanjirlarni   ulash   uchun   mo‘ljallangan.
Kuchli   zanjir   deganda,   lokomotivlarning  elektr   sxemasidan   10A  dan   katta   tok
kuchi   oqib   o‘tishi   tushuniladi.  Kontakt   tizimi   katta   tok   kuchini   kommutatsiya
qiluvchi asosiy kontaktlar (tortuv va yordamchi elektr mashinalarning yuklama va
qo‘zg‘atish zanjirlari), elektr apparatlarning ish jarayonini boshqaruvchi kichik tok
o‘tkazuvchi apparatlar va ularning yuritmasini kommutatsiya qiluvchi yordamchi
kontaktlardan tashkil topgan. 
Asosiy kontaktlar odatda chiziqli yoki ko‘prikli qilib tayyorlanadi. Asosiy
kontaktlarning katta o‘lchami va katta bosilish kuchi, ulangan holatida kontaktning
o‘tish joyining maydonini katta bo‘lishini ta’minlaydi va kichik o‘tish qarshiligida
katta tok o‘tishi natijasida qizib ketishi oldini oladi. Odatda asosiy kontaktlar yoy
so‘ndirish   qurilmasiga   ega   (lekin   har   doim   emas).   Bir   vaqtning   o‘zida
kommutatsiya qilinuvchi kuchli zanjirlar soniga bog‘liq holda,  kontaktorlar yakka
tartibdagi yoki bir qutbli (agar bir zanjirni kommutatsiya qilsa) va guruhli yoki
ko‘p qutbli (agar bir vaqtning o‘zida bir nechta kuchli zanjirlarni kommutatsiya
qilsa) turlarga bo‘linadi.
Yordamchi   kontaktlar   odatda   ko‘prikli   kam   holatda   barmoqli   qilib
tayyorlanadi.   Yordamchi   kontaktlar,   kontaktorlarning   yoki   relening   yuritmalari
g‘altagini   kuchsiz   boshqaruv   zanjirlarini   kommutatsiya   qiladi   va   ularning
o‘lchami, hamda bosilish kuchi asosiy kontaktlarga nisbatan ancha kichik bo‘ladi.
Shuning uchun yordamchi kontaktlarda yoy so‘ndiruvchi qurilmalar mavjud emas.
Yordamchi   kontaktlar   soni   kontaktorning   aniq   sxemadagi   vazifasiga   bog‘liq
bo‘ladi.   Hattoki   bir   seriyadagi   kontaktorlarda   ularning   soni   turlicha   bo‘lishi
mumkin.