«Ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш» фани маърузаларини ўқитиш технологиялари

5.3. Elektr magnit kontaktorlar.
 
Elektromagnit kontaktorlar teplovozlarda dizelni ishga tushirish, tortuv 
generatorini qo‘zg‘atish, qo‘zg‘atuvchini qo‘zg‘atish, yordamchi generatorni 
qo‘zg‘atish zanjirlarida, moy uzatish nasosi, yoqilg‘i uzatish nasosi, suv nasosi, 
kompressor elektr dvigatellarining zanjirlarida va o‘zgaruvchan tok yordamchi 
mashinalarini (o‘zgaruvchan-o’zgarmas tokda quvvat uzatuvchi lokomotivlarda) 
ishga tushirish uchun  qo‘llaniladi.
5.3.1. TKPM-111 va TKPM-121 o’zgarmas tok kontaktorlari.
Bu kontaktorlar qo‘zg‘atuvchini qo‘zg‘atish zanjirlarini ulab, moy uzatish,
yoqilg‘i uzatish va suv nasosi elektr dvigatellarini ishga tushirish uchun qo‘llanadi.
TKPM-111 kontaktorining magnit tizimi yarmoga qotirilgan. Shuningdek yuqori
volt   kamerasi   karkasiga   kontaktorning   qotirish   plankasi   ham   yarmoga   orqali
mahkamlangan.   Qo‘zg‘aluvchi   asosiy   kontakt     prujina   bilan   yakorga   qotirilgan
izolyatsiyalangan   kolodkaga   o‘rnatiladi.   Yoy   so‘ndiruvchi   tizimga   ega
qo‘zg‘almas   asosiy   kontakt,   yoy   so‘ndiruvchi   g‘altakdan,   yoy   so‘ndiruvchi
kameradan va qutbdan iborat. 
Kontaktorning yakoriga metall planka mahkamlangan bo‘lib, uning bir uchi
prujinaning   tayanchi   hisoblanadi,   ikkinchi   uchi   esa   skobaga   tayanadi.   Prujina
yakorni dastlabki holatiga qaytaradi. Kontaktorda o‘zakli g‘altak mavjud.  
TKPM-121   kontaktori     TKPM-111   dan   farqli   ravishda   ikki   juft   asosiy
kontaktlari mavjud (5.13-rasm). Kontaktorning asosi shunday tayyorlanadiki, o‘ng
tomondan ikkinchi yoy so‘ndiruvchi tizim va qo‘zg‘almas kontakt o‘rnatiladi.  
134

---

5.12.-rasm. TKPM-121 kontaktorining tashqi ko‘rinishi
5.13-rasm. TKPM-111 kontaktorining kesimi:
1- asos; 2- yoy so‘ndirish kamerasi; 3-yoy so‘ndirish g‘altagi; 4- qutb; 5- qo‘zg‘almas
katta tok o‘tkazuvchi kontakt; 6- qo‘zg‘aluvchi katta tok o‘tkazuvchi kontakt; 7- jipslashtiruvchi
prujina; 8- blokirovkaga oid kolodkali kontaktlar; 9- asosiy prujina; 10- skoba; 11- yakor; 12-
o‘zak; 13- g‘altak; 14- yarmo
135

---

Kontaktorning   yakoriga   o‘ng   tomondan   qo‘zg‘aluvchi   kontaktli   ikkinchi
kolodka   mahkamlangan.   Kontaktorni   ulash   yoki   uzish   jarayonida   katta   tok
o‘tkazuvchi   kontaktlarni   baravar   urinmasi   1   mm   dan   kam   bo‘lmasligi   kerak.
TKPM-121 kontaktorining qismlari 5.14-rasmda ko‘rsatilgan.
5.14- rasm. TKMP-121 kontaktorining qismlari:
1- asos; 2- yoy so‘ndirish kamerasi; 3-yoy so‘ndirish g‘altagi; 4- qutb; 5- qo‘zg‘almas
katta tok o‘tkazuvchi kontakt; 6- qo‘zg‘aluvchi katta tok o‘tkazuvchi kontakt; 7- jipslashtiruvchi
prujina; 8- blokirovkaga oid kolodkali kontaktlar; 9- asosiy prujina; 10- skoba; 11- yakor; 12-
o‘zak; 13- g‘altak; 14- yarmo