Iqtisodiyot nazariyasi

Manba: B.Y. Xodiyev, Sh.Sh. Shodmonov – “Iqtisodiyot Nazariyasi” – 2017 – 595 b.

Soliqlar undirilishi bo’yicha quyidagi ikki turlarga bo’linadi (1.2 – rasm):

2. 
   – rasm. Soliq undirilishi bo’yicha soliq turlari
   

Manba: A.Y. Yo’ldashev – “Soliqlar va Soliqqa Tortish” – 2007 – 27 b.

To’g’ri soliqlar soliq to’lovchining daromadi yoki mulkidan bevosita (to’g’ridan-to’g’ri) undirib olinadigan soliqlar bo’lib, bu soliq solishning boshlang’ich shakllaridan hisoblanadi. O’z navbatida, to’g’ri soliqlar shaxsiy soliqlar va aniq (real) soliqlarga bo’linadi.

Jahon amaliyotida shaxsiy soliqlarga daromad solig’i, korporatsiyalar foydasiga solinadigan soliq, pul kapitallaridan tushgan daromadlardan olinadigan soliq, meros va hadyalardan olinadigan soliq kabilar misol bo’ldi. Bizning respublikamizda to’g’ri soliq obyekti, masalan, yuridik shaxslardan olindigan foyda solig’i va jismoniy shaxslarning daromad (ularga berilgan imtiyozlar hisobga olingan holda) solig’i hisoblanadi.

Aniq (real) soliqlarga mol-mulk solig’i va yer solig’i kiradi. Bunda aniq (real) soliq belgilari yer uchastkalariga soliq solishda yaqqol namoyon bo’ladi. Yer solig’i stavkalari soliq solish obyekti (1 ga yer) dan olinadigan taxminiy o’rtacha daromad hisoblanib, tuproqning sinfi va tabiiy shart-sharoitlardan kelib chiqqan holda belgilanadi.

Egri soliqlar tovarlar, ishlar va xizmatlarga narx yoki tarifga qo’shimcha shaklida belgilanadigan soliqlardir. Ular to’g’ri soliqlardan shunisi bilan farqlanadiki, soliq to’lovchining daromadi yoki mulki bilan bevosita bog’lanmagan.

Dunyoning rivojlangan davlatlarining soliq tushumlarining asosiy qismini (taxminan 2/3 qismi) to’g’ri soliqlari tashkil etadi, rivojlanish davrida bo’lgan davlatlarning iqtisodiyotining soliq tushumi asosan egri soliqlardan tashkil topgan.