Tarixga nazar soladigan bo’lsak, qadimgi davrda yirik davlat arboblaridan biri bo’lib hisoblanmish Amir Temur ham o’zining buyuk saltanatida soliqlarga kata e’tibor qaratgan. U davlatni idora qilish tizimini yuzaga keltirishda soliqlarga tayangan. Aynan shu jihat hozirgi kunga kelib ham davlatning markaziy fondi ham aynan soliqlardan tashkil topishi hammaga ayonligini ko’rsatadi.
Soliq tushunchasiga bir qator chet el olimlari ham turli-xil ta’riflarni keltirib o’tishgan. “Soliqlar, - deb yozadi D.Rikardo, - hokimiyat ixtiyoriga kelib tushadigan yer mahsuloti va mamlakat mehnatining bir qismini tashkil etadi va oxir-oqibatda ular kapital hisobidan yoki mamlakat daromadi hisobidan to’lanadi”.2
D.G. Chernikning fikricha “Soliqlar – davlat tomonidan xo’jalik subyektlari va fuqarolardan qonuniy tartibda o’rnatilgan stavkalarda undirib olinadigan majburiy yig’imlarni o’zida aks ettiradi”.
3
Soliqlar – davlat hukumati tomonidan qat’iy belgilangan majburiy to'lovlar ekanligi ko`p iqtisodchilar tomonidan ko`rsatiladi. To`g`ri, soliq munosabatlarida majburiylik mavjud, bu majburiylik davlat boshqaruv shakllaridan biri bo’lmish demokratiyaning oliy timsoli - Parlament qarori va Qonuni bilan kiritiladi, davlatning qattiq talabi e`tiborga olinadi. Zero, soliqlardagi majburiylik huquqiy-demokratik me'yorlar asosida kiritiladi.
Soliqlar faqat davlatniki bo`lgani sababli, ular markazlashgan pul fondiga (davlat budjetga) tushadi. Yuridik va jismoniy shaxslardan undiriladigan majburiy soliq va yig’imlar boshqa fondlarga tushishi ham maqsadga muvofiq bo`lishi mumkin. Bizning respublikamizda hamma soliqlar umumiy fondga tushadi. Undan davlat asosan ijtimoiy himoya va boshqa zaruriy maqsadlarda foydalanadi. Davlatning ijtimoiy zarur vazifalari davlat budjetiga kelib tushgan soliqlar hisobiga amalga oshiriladi. Davlat oldida turgan vazifalar quyidagilar:
Aholining kam ta’minlangan tabaqalarini (talabalar, nafaqaxo’rlar, nogironlar va boshqalar) ni ijtimoiy himoya qilish va qo’llab-quvvatlash;
mamlakat hududida uzluksiz ravishda ijtimoiy, madaniy tadbir (maorif, sog’liqni saqlash, madaniyat va boshqalar) va islohotlarni amalga oshirish;
mamlakat mudofaasini ta’minlash;
boshqa mamlakatlar bilan iqtisodiy, madaniy, siyosiy aloqalarni o’rnatish
bozor infrastrukturasini tashkil etish va boshqalar.
Mazkur vazifalarni amalga oshirish uchun nihoyatda ko’p moliyaviy resurslar talab etiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida bu moliyaviy resurslar davlat tomonidan belgilangan soliqlar va yig’imlar orqali amalga oshiriladi.
Soliqlar o’ziga xos belgilarga ega bo’lib, bu belgilar soliqlarning majburiyligi, davlat xazinasiga tushishi, qat’iyligi va doimiyligi, aniq soliq to’lovchi uchun ekvivalentsizligidan iborat.