Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi “makroiqtisodiyot” fanidan

Bozor iqtisodiyoti sharoitida investitsiya faoliyati:

Bozor iqtisodiyoti sharoitida investitsiya faoliyati barcha xo’jalik yurituvchi sub’ektlar – investisiya jarayoni ishtirokchilarining erkin iqtisodiy xulq-atvori natijasidir.
Boshqacha qilib aytganda, iqtisodiyotdagi bozor munosabatlarining umumiy tizimida investitsiya bozorini investitsion talab va investitsiya taklifini o‘zida mujassamlashtirgan investitsiya faoliyati sub’yektlarining o‘zaro hamkorligini, sherikligini va raqobatini ta’minlovchi institut sifatida ajratib ko‘rsatish mumkin.
Real (birinchi navbatda jismoniy) kapital sohasidagi investitsiyalar aylanmasi birlamchi investitsiya bozorini ifodalaydi.
Moliyaviy kapital sohasidagi investitsiyalar aylanmasi investitsiyalarning ikkilamchi bozorini ifodalaydi. Moliyaviy aktivlar jismoniy kapital qiymatining harakatiga vositachilik qiladi va shu bilan uning to'lib-toshish tezligini va investitsiya faoliyatining yuqori daromadli sohalarini oshiradi.

Investitsion bozor holatini tahlil qilish:

Investitsiya bozori va uning tarkibiy qismlarining umumiy holati bozor konyunkturasi bilan tavsiflanadi, bu bozorda talab, taklif, narxlar va raqobat darajasini belgilovchi omillar tizimining namoyon bo'lish shaklidir.
Investitsion bozor holati quyidagi ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi:

• 
  birja va birjadan tashqari fond bozorida muomaladagi asosiy fond vositalarining turlari (aksiya, obligatsiya, derivativ va boshqalar);
  
• 
  asosiy turdagi birja vositalarining taklif va talab narxlari;
  
• 
  birja vositalarining asosiy turlari bo'yicha operatsiyalar hajmi va narxlari;
  
• 
  fond bozorida narxlar dinamikasining konsolidatsiyalangan indeksi;
  
• 
  taqdim etish shartlari bo'yicha tijorat banklarining kredit stavkalari
  moliyaviy kredit;
  
• 
  muddatli depozitlar va muddatli depozitlar bo‘yicha tijorat banklarining depozit stavkalari;
  
• 
  alohida valyutalarning rasmiy kurslari;
  
• 
  tijorat banklari tomonidan valyutalarni sotib olish va sotish kurslari;
  
• 
  tovar bozorida aylanayotgan asosiy ishlab chiqarish vositalarining asosiy turlari;
  
• 
  tegishli kapital tovarlar uchun taklif va so'rov narxlari;
  
• 
  ishlab chiqarish vositalarining tegishli turlari bo'yicha operatsiyalar hajmi va narxlari;
  
• 
  investitsiya xizmatlarining o'rtacha narxlari (qurilish-montaj ishlari).
  

Bozor tsikli deb ataladigan quyidagi bosqichlar (rivojlanish bosqichlari) umumiy investitsiya bozori kon'yunkturasiga, shuningdek, tarmoq va hududiy kontekstlarga xosdir:

1. 
   investitsiya faolligini oshirish;
   
2. 
   investitsion bum;
   
3. 
   investitsion faollikning pasayishi;
   
4. 
   investitsiyalarning pasayishi.
   

Investitsion faollikning o'sishi butun xalq xo'jaligining, alohida mintaqalar, hududlar, moddiy ishlab chiqarish va xizmatlar tarmoqlarining tiklanishi va yuksalishi bilan bog'liq.
Bu bosqichda investitsiya resurslariga, real investitsiyalar ob'ektlariga (tayyor bino va inshootlar, ishlab chiqarish, korxonalar) talab hajmi oshadi, talab va taklif narxlari oshadi, investisiya bozorining tegishli sub'ektlari o'rtasida raqobat kuchayadi.
Bozor bumi investitsiya bozorida sotish hajmining keskin o'sishi, investitsiya ob'ektlariga talab va taklifning ikkinchisidan yuqori o'sishi bilan, investitsiya ob'ektlari narxlarining, investorlar va investitsiya vositachilarining daromadlarining mos ravishda oshishi bilan ifodalanadi.
Bozor kon'yunkturasining zaiflashishi umumiy iqtisodiy tanazzul natijasida investitsiya faolligining pasayishi bilan sodir bo'ladi.
Ushbu bosqich investitsiya ob'ektlariga bo'lgan talabni ularning taklifidan ma'lum darajada oshib ketishi bilan nisbatan to'liq qondirish, barqarorlashtirish va keyin investitsiya ob'ektlariga narxlarning pasayishi, investorlar va investitsiya vositachilari daromadlarining pasayishi bilan tavsiflanadi.


Investitsion bozordagi pasayish investitsiya faolligining keskin pastligi, taklif oshib ketganda investitsiya ob'ektlariga talab va taklifning keskin pasayishi bilan tavsiflanadi.
Iqtisodiy tanazzul bosqichida investitsiya ob'ektlarining narxlari sezilarli darajada pasayadi, investorlar va investitsiya vositachilarining daromadlari eng past ko'rsatkichlarga tushadi, investitsiya faoliyati ba'zi hollarda foydasiz bo'ladi.
Investitsion bozor kon'yunkturasini o'rganish uch bosqichni o'z ichiga oladi:

• 
  Investitsion bozor holatining joriy monitoringi
  

Bu uning alohida elementlarini (talab, taklif, narxlar, raqobat) tavsiflovchi ko'rsatkichlarning maqsadli tizimini shakllantirishni, shuningdek, ularning doimiy monitoringini tashkil qilishni talab qiladi.
Investitsion bozor kon'yunkturasining joriy monitoringi natijalari jadval yoki grafik shaklda qayd etiladi.

• 
  Investitsion bozorning hozirgi kon'yunkturasini tahlil qilish va uni rivojlantirishning hozirgi tendentsiyalarini aniqlash.
  

Bunday tahlilning vazifasi investitsiya bozorining alohida segmentlarining xususiyatlarini va oldingi davrga nisbatan kuzatuv vaqtida bozorda sodir bo'lgan o'zgarishlarni aniqlashdan iborat.
Investitsion bozor kon'yunkturasini tahlil qilish, o'z navbatida, ikki bosqichda amalga oshiriladi:

1. 
   Tahlilning birinchi bosqichida investitsiya bozoridagi mavjud vaziyatni tavsiflovchi tahliliy ko'rsatkichlar tizimi hisoblab chiqiladi.
   
2. 
   Ikkinchi bosqichda investitsiya bozori kon'yunkturasining hozirgi bosqichini o'zgartirish uchun zarur shart-sharoitlar aniqlanadi.
   
• 
  Investitsion faoliyat strategiyasining asosiy yo'nalishlarini tanlash va investitsiya dasturini shakllantirish uchun investitsiya bozori kon'yunkturasini prognoz qilish ( investitsiya portfeli).
  

Ushbu bosqichning asosiy vazifasi - prognozni ishlab chiqish, ya'ni. investitsiya muhitini shakllantiruvchi va kelajakda investitsiya bozori holatiga ta’sir etuvchi omillarning tendentsiyalarini aniqlash.