Investitsion va investitsiya tovarlari shakllarining xilma-xilligi turli mezonlarga ko'ra tasniflanishi mumkin bo'lgan investitsiya bozorlarining murakkab tuzilishini belgilaydi. Ushbu tasnifning umumlashtiruvchi xususiyati investitsiyalarning asosiy ob'ektlarini taqsimlashdir.
Bundan kelib chiqqan holda, investitsiya bozorini real va moliyaviy investitsiyalar ob'ektlari uchun alohida bozorlar yig'indisi sifatida ko'rib chiqish kerak.
Real investitsiya ob'ektlari bozori bozorlarni birlashtiradi:
to'g'ridan-to'g'ri kapital qo'yilmalar;
xususiylashtirilgan ob'ektlar;
ko'chmas mulk ob'ektlari.
To'g'ridan-to'g'ri kapital qo'yilmalar bozori ichki investitsiyalar bozorining eng muhim segmentlaridan biridir. U investitsiya faoliyati natijasi bo'lgan o'zgarishlar bilan uzviy bog'liqdir. Bu bozorga investitsiyalar shakli yangi qurilish, rekonstruksiya qilish, ishlab turgan korxonalarni kengaytirish va texnik jihatdan qayta jihozlashga kapital qo‘yilmalardir.
Davlat korxonalarini xususiylashtirish jarayonlari munosabati bilan xususiylashtirilgan obyektlar bozori keng rivojlandi. Biroq, ushbu bozorga real investitsiya ob'ekti to'liq auktsionlarda sotilgan yoki mehnat jamoalari tomonidan to'liq sotib olingan korxonalardir.
Ko'chmas mulk bozori o'ziga xosligi va rivojlanish va kengayishning muhim istiqbollari tufayli investitsiya bozorining mustaqil elementi hisoblanadi.
Moliyaviy investitsiyalar bozoriga quyidagilar kiradi:
fond bozori (qimmatli qog'ozlar bozori);
pul bozori;
saqlash ob'ektlari bozori.
Qimmatli qog'ozlar bozorining asosiy vazifasi iqtisodiyotning real sektorida iqtisodiy faoliyatni tashkil etish va ko'lamini kengaytirish maqsadida qimmatli qog'ozlar orqali mablag'larni safarbar qilishdan iborat. Bundan tashqari, fond bozori eng muhim axborot funktsiyasini bajaradi, chunki undagi vaziyat investorlarga iqtisodiy vaziyat va kapitalni investitsiya qilish bo'yicha ko'rsatmalar haqida ma'lumot beradi.
Iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi uchun fond bozorining holati katta ahamiyatga ega, uning qulashi iqtisodiyotda turg'unlikni keltirib chiqarishi mumkin.
Pul bozori haqli ravishda investitsiya bozoriga mustaqil segment sifatida kiritilgan, chunki uning bir qismi bank depozitlari va chet el valyutasi kabi moliyaviy investitsiya ob'ektlari yordamida shakllanadi.
Qimmatbaho metallar, kolleksiya buyumlari va boshqa qimmatbaho buyumlarga sarmoya kiritish bo‘yicha operatsiyalarni amalga oshirishga xizmat qiluvchi jamg‘arma ob’yektlari bozori endigina shakllana boshlagan va mamlakatimizda hali sezilarli va muhim rol o‘ynamaydi.
Real va moliyaviy kapitalni ajratish investitsiya bozori faoliyatining ikkita asosiy shaklini ajratish asosida yotadi:
birlamchi - real kapital aylanmasi shaklida;
ikkilamchi - moliyaviy aktivlarning real kapitalini to'ldirishga vositachilik qiluvchi aylanma shaklida.
Ijtimoiy takror ishlab chiqarishda ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning roli oshishi bilan investitsiya bozorining innovatsion segmenti paydo bo'lib, u real investitsiyalarning ayrim turlariga investitsiyalar bilan bog'liq. nomoddiy aktivlar(ilmiy-texnik mahsulotlar, intellektual salohiyat).
Investitsiyalar bozori; Investitsiya bozori (investitsiya birjasi) potentsial xaridorlarning investitsiya resurslariga talabi va bu resurslarni (investitsiya qilingan kapital) investorlar (sotuvchilar) tomonidan taklif etilishi bilan tavsiflanadi. Investitsion resurslar bozorining tuzilishi ularning tarkibi va nomenklaturasi bilan belgilanadi.
Investitsiya qilingan kapital quyidagilar bo'lishi mumkin:
pul mablag'lari,
maqsadli bank depozitlari,
qimmat baho qog'ozlar,
ko'char va ko'chmas mulk,
mualliflik huquqi, litsenziyalar, patentlar, dasturiy mahsulotlar, texnologiyalar va boshqa intellektual mulk obyektlari;
yerdan, tabiiy resurslardan va boshqa har qanday mulkdan foydalanish huquqi.
Moliyaviy investitsiya resurslari bozorda aylanish davrida quyidagilar bo'lishi mumkin:
qisqa muddatli (to'lov muddati bir yilgacha bo'lgan pul mablag'lari va moliyaviy vositalar),
uzoq muddatli (to'lov muddati bir yildan ortiq bo'lgan qimmatli qog'ozlar, boshqa o'rta va past likvidli moliyaviy vositalar).
Investitsion resurslar bozorining qisqa muddatli sektorining (pul bozori) faoliyat yuritishi korxonalarga joriy faoliyatni ta’minlash uchun mablag‘ yetishmasligini qoplash imkonini beradi.
Uzoq muddatli sektor (kapital bozori) investitsiya loyihalari va uzoq muddatli portfel investitsiyalarini moliyalashtirish uchun resurslarni shakllantirishni ta'minlaydi.
Bozorda investitsiyalarni sotib olish va sotish hozirgi vaqtda daromad darajasidan oshib ketgan kelajakdagi daromad (foyda) ni hisoblash asosida amalga oshiriladi.
Bozorda investitsiyalarni amalga oshirish (investitsiya kapitalini sotish) vaqtida ularga investitsiya tovarlari (investitsiya ob'ektlari) to'plami qarshi turadi.
