Iqtisodiy geografiya

22-jadval.

Jahon mamlakatlarini demografik salohiyati bo’yicha tiplarga ajratish.

Mamlakatlarning guruhlari

Aholisi

Tabiiy harakati koeffitsienti

Bolal ar o’lim i koeff itsien ti

Aholining yosh tarkibi, %

Aholinin g o’rtacha umr davri

Soni, mln. k

Ulu shi, %

Tug ’ilis h koef .

o’li m koef .

Tab iiy o’si sh koef .

0- 14

15 - 64

65 +

Yer kakl ar

Ay oll ar

I. “Ettilik” mamlakatlari

688* /622

11,5 /10, 9

12/1 3

9/9

3/4

6/7

19/ 20

66/ 66

15/ 14

74/7 3

81/ 80

II. Iqtisodiy rivojlangan, lekin tabiiy demografik salohiyati bir muncha cheklangan mamlakatlar

89/8 6

1,5/ 1,5

11/1 2

8/9

3/3

6/6

18/ 19

68/ 67

14/ 14

75/7 5

81/ 81

III. Iqtisodiy salohiyati katta bo’lgan, yuqori sur’atlarda rivojlanayotgan malakatlar

144/ 136

2,4/ 2,4

15/1 6

7/9

8/7

6/6

21/ 22

67/ 66

12/ 12

75/7 3

80/ 78

IV. Ulkan tabiiy va rekratsion resurslarga ega mamlakatlar.

436/ 317

1,4/ 1,2

18/1 9

9/8

9/11

10/12

22/ 23

66/ 67

12/ 10

70/6 9

77/ 75

V. Jahonda eng ko’p sonli rivojlanayotgan mamlakatlar.

1385 /135 0

23,2 /23, 7

25/2 8

9/7

16/2 1

27/31

35/ 38

60/ 58

5/4

66/6 2

72/ 70

VI. Rivojlanayotgan mamlakatlarning asosiy guruhi. Iqtisodiy taraqqiyot deyarli

3041 /295 0

50.8 /51. 7

33/3 6

11/1 4

22/2 2

47/52

36/ 38

60/ 59

4/3

58/5 6

67/ 64

kuzatilayotgan mamlakatlar.
VII. Iqtisodiy qoloq, taraqqiyoti kuzatilmayotgan mamlakatlar.	581/ 514	9.7/ 9.0	44/4 6	16/1 7	28/2 9	88/10 4	46/ 48	51/ 50	3/2	47/4 3	53/ 49
Dunyo bo’yicha	5982 /570 2	100/ 100	23/2 4	9/9	14/1 5	57/62	31/ 32	62/ 62	7/6	64/6 4	68/ 68

Dunyoda mehnat resurslarining eng ko’p miqdori VI guruh mamlakatlariga to’g’ri keladi. Mazkur mamlakatlarda hozirgi vaqtda dunyoda mavjud 3.7 mlrd kishiga teng mehnatga layoqatli aholining 1.8 mlrdi yoki 48.6%i to’plangan. Mazkur ko’rsatkich bo’yicha keyingi o’rinni V guruh mamlakatlari egallaydi.

Shu bilan birga dunyoda eng sifatli mehnat resurslari I va II guruh mamlakatlarida mavjud. Ushbu mamlakatlarda mehnatga layoqatli yoshdagi aholi soni 515 mln kishini yoki dunyoda mavjud barcha mehnatga layoqatli yoshdagi aholining 13.9%ini tashkil qiladi.
Jahon mamlakatlari tabiiy (mineral, yer, suv, iqlim va biologik) resurslar bilan xilma-xil tarzda ta’minlangn.
“Yettilik” davlatlariga foydalanilayotgan yer quruqlik yuzasining 15.8%i to’g’ri keladi. Ushbu mamlakatlarning ko’pchiligi mineral resursalr bilan yaxshi ta’minlangan. AQSh, Kanada, Fransiya, Buyuk Britaniya va Germaniya toshko’mir va qo’ng’ir ko’mir bilan yuqori daraja ta’minlangan. AQSh, Kanada, Fransiya va Yaponiya gidroenergiya resurslariga, birinchi uch mamlakat yana yadro energiyasiga ham boydir. Umuman AQSh va Kanada tabiiy resurslarning deyarli barcha turlari bilan yaxshi ta’minlangandir.
Xaydaladigan va sug’oriladigan yerlar maydonlari AQSh va Kanadada bir necha o’n miln gektarni, Fransiya, Germaniya va Italiyada bir necha o’n mln gektarni tashkil etadi. Ushbu mamlakatlar suv va o’rmon resurslariga ham boydir.
Ikkinchi guruh mamlakatlari ichida Avstraliya tabiiy resurslarning barcha turlari bilan yaxshi ta’minlangan. Umuman Singapur, Belgiya, Lyuksemburg, Lixtenshteyn va boshqa mitti davlatlardan tashqari ikkinchi guruhga kirgan qolgan mamlakatlarning barchasi tabiiy resurslarning u yoki bu turlariga boydir. Jumladan Norvegiya gidroenergiya resurslari, Shvetsiya va Finlandiya suv, yer va rekreatsiya resurslari bilan yuqori darajada ta’minlangandir.
Uchinchi guruhga kiruvchi mamlakatlar ichida Ispaniya, Portugaliya, Koreya Respublikasi va Yangi Zelandiya yer, suv hamda rekreatsiya resurslariga boy.
To’rtinchi guruh mamlakatlarining asosiy qismi yer, suv hamda iqlim resurslari bilan yaxshi ta’minlagan (Argentina, Chexiya, Urugvay, Slaveniya) yoki rekriatsion resurslarga boy (Seyshel oro’llari, Antigua va Barbuda, Sent-Kristofor va Nevis, Malta) mamlakatlaridan iborat.
Beshinchi guruh tabiiy resurslar bilan xar hil ta’minlangan mamlakatlardan tashkil topgan. Shularning ichida yer, suv va meneral resurslar bilan yaxshi ta’minlangan mamlakatlar (Ukraina, Polsha, Ruminiya, Turkiya, Qozog’iston,
O’zbekiston, Misr, Tunis, JAR, Namibiya, Meksika, Braziliya, Chili, Venisuela va boshqa)lar bilan navbatda resurslarning bir turi hisobiga rivajlanayotgan mamlakatlar ham mavjuddir. Mazkur mamlakatlar ichida rekreatsiya resurslarga boy “oro’l” (Vanuatu, G’arbiy Samoa, Mikroneziya, Fiji oro’llari, Moldiv Respublikasi, Yamayka, Sent-Lusil, Trinidat va Tabago) yoki quruqlikda joylashgan mamlakatlar (Livan, Makedoniya, Tunis va boshqa)lar alohida o’rin egallaydi.
Oltinchi guruh ichida tabiiy resurslarning deyarli barcha turlariga boy mamlakat (Xitoy, Xindiston, Pokiston, Kamerun, Gruziya, Ozarbajon va boshqa)lar bilan bir navbatda shularning bir, ikki turi bilan yaxshi ta’minlangan davlatlar ham mavjuddir. Chunonchi mineral resurslar hisobiga rivojlanayotgan mamlakatlar qatoriga Turkmaniston, Boliviya, Mavritaniya, Zambiya er suv resurslari hisobiga rivojlanayotgan mamlakatlar qatoriga Albaniya, Tojikiston, Komboja, Laos, Senegal, Vetnam, Ganduras, Nigaragus, Gana, Bangladesh, Shiri-Lanka, Moldaviya va boshqalar kiradi.
Yettinchi guruhga kiradigan iqtisodiy qoloq mamlakatlarning ko’pchiligi tabiiy resurslarga kambag’aldir. Shular qatoriga Burkina-Faso, Gvineya-Bisau, Mali, Serre-Leone, Yerishtreya, Efiopiya, Malavi, Mozambik, Ruanda, Yaman va Nepal davlatlari kiradi. Ushbu guruhdagi bazi bir mamlakatlar tabiiy resurslarning u yoki bu turiga boy bo’lagnaligiga qaramasdan, ishlab chiqarish munosabatlarining mukammal emasligi va aholi sonining juda tez sur’atlar bilan o’sayotganligi tufayli, iqtisodiy qoloqlikdan chiqa olmayapti. Bunday mamlakatlar qatoriga yer, suv va meneral resurslarga boy Sudan, Nigeriya, Mdagaskar, Tanzaniya, Angola, KDR, Chad va boshqa davlatlar kiradi.

2.