|
Mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanganlik darajasiga binoan tiplari
|
Mamlakatlar soni
|
maydoni
|
YaMM $
|
Ax j/b
YaMM $
|
Ah j/b YaMM
.
Nisb. indek
|
Son
|
%
|
m kv km
|
%
|
Mlrd $
|
%
|
I.Iqtisodiy salohiyati va rivojlanganlik darajasi
juda yuqori bo’lgan “yettilik davlatlari”
|
7/75
|
3.1/3.1
|
21168/21168
|
15.8/15.
8
|
19622/1586
1
|
63.5/61
.7
|
28520/2550
0
|
5.5/5.7
|
II.Iqtisodiy rivojlanganlik darajasi juda yuqori bo’lgan mamlakatlar
|
17/19
|
7.4/8.3
|
9197/9197
|
6.8/6.8
|
2471/2156
|
8.0/8.4
|
27764/2506
9
|
5.4/5.6
|
III.Iqtisodiy va intelektual salohiyati katta
bo’lgan, yuqri darajada rivojlangan mamlakatlar.
|
12/12
|
5.2/5.2
|
1596/1596
|
1.2/1.2
|
1798/1484
|
5.8/5.8
|
12486/1091
2
|
2.4/2.4
|
IV.Rekreatsion va intelektual resurslarga, qulay iqtisodiy-geografik o’ringa ega bo’lgan, iqtisodiyoti tez sur’atlar bilan rivojlanayotgan mamlakatlar
|
20/20
|
8.7/8.7
|
3060/3060
|
2.3/2.3
|
436/317
|
1.4/1.2
|
8074/7204
|
1.6/1.6
|
V.Jahonda eng ko’p sonli, iqtisodiy va intelektual salohiyati xilma-xil mulkchilik shakllariga
asoslanib rivojlanayotgan mamlakatlar.
|
84/84
|
36.7/36.
5
|
51251/51251
|
38.2/38.
2
|
4243/3794
|
13.7/14
.8
|
3064/2810
|
0.6/0.6
|
VI.Tabiiy va ayniqsa inson salohiyati ulkan, lekin iqtisodiy taraqqiyoti darajasi ancha past va sur’atlar xar xil bo’lgan mamlakatlar
|
56/56
|
24.5/24.
3
|
28045/28045
|
20.9/20.
9
|
2235/1984
|
7.2/7.7
|
735/672
|
0.14/0.
15
|
VII.Xo’jaligining taraqqiyot darajasi va sur’atlari juda past, inson resurslariga boy bo’lgan,
iqtisodiy qoloq mamlakatlar
|
33/32
|
14.4/13.
9
|
19971/19971
|
14.8/14.
8
|
122/104
|
0.4/0.4
|
210/202
|
0.04/0.
05
|
Jami
|
229/23
0
|
100/100
|
134288/13428
8
|
100/100
|
30927/2570
0
|
100/10
0
|
5170
|
1.0/1.0
|
Kasr maxrajida 1995 yilgi, suratida 1999 yilning 1,07 ga nisbatan olingan ma’lumotlar.
102
Beshinchi tip mamlakatlari qatoriga iqtisodiy rivojlanishining katta imkoniyatlari Ukraina, Xorvatiya, Slovakiya, Vengriya, Polsha, Turkiya, Malayziya, JAR, Braziliya, Chili davlatlarida mavjuddir. O’zbekiston va boshqa shu tipga kirgan sobiq itfoq respublikalarining imkoniyatlari ham yuqori baholanmoqda.
Oltinchi tip mamlakatlarining iqtisodiy taraqqiyoti ko’p jihatdan ularda mavjud siyosiy vaziyatning barqarorlashishi hamda rivojlanishning demokratik yo’lini tanlab olishiga bog’liqdir. Shunday muammolar dast avval Tojikiston, Turkmaniston, Albaniya, Kombodja, Laos, Nikaragua, Armeniya, Ojarbajon, Gruziya, Uganda, Bangladesh, Pokiston davlatlariga hosdir.
Yettinchi tip mamlakatlari soni unchali katta bo’lmasa ham aynan shularga xos ijtimoiy-iqtisodiy muammolar jahondagi barqarorlik va tenglikka xavf solishi mumkin. Binobarin Nigeriya, KDR, Niger, Chat, Ruanda, Burundi, Sudan, Efiopiya va Epitriya mamlakatlarida yuz bergan va davom etayotgan millatlararo mojoro’lar, urushlar, Afrikada va butun dunyoda siyosiy beqarorlikni keltirib chiqarayotgan eng muhim sabablardir.
3. Jahon iqtisodiy va siyosiy munosabatlarida ustun ahamiyatga ega bo’lgan “ettilik” mamlakatlarining iqtisodiy-geografik tavsifi
“Yettilik” mamlakatlari yuqorida qayd etib o’tilgan dunyo miqyosida YaMMning deyarli 3/2 qismini yetkazib beradi. “Yettilik” mamlakatlarining barchasi yuqori darajada rivojlangan sanoat va qishloq xujaligi ishlab chiqarishiga hamda xizmat ko’rsatish sohasiga egadirlar.(24-jadval)
24-jadval “Yettilik” mamlakatlari band aholining tarmoqlar tarkibi%
Davlat
|
Jami
|
Shu jumladan
|
lar
|
band aholi
|
Sanoat va quri lishda
|
Q/x
|
Tran-rt va aloqada
|
Savdo tex nika
ta’ minoti,
|
Boshqa tarmoqd a
|
AQSh
|
100
|
24
|
3
|
6
|
21
|
46
|
Yaponiya
|
100
|
34
|
6
|
6
|
22
|
32
|
Germaniy a
|
100
|
38
|
3
|
6
|
17
|
36
|
Fransiya
|
100
|
29
|
5
|
7
|
17
|
42
|
B.Britaniy a
|
100
|
27
|
2
|
6
|
20
|
45
|
Italiya
|
100
|
32
|
8
|
5
|
22
|
33
|
Kanada
|
100
|
23
|
4
|
6
|
24
|
43
|
O’zbekist on
|
100
|
20.8
|
28
|
6.5
|
9.3
|
35.4
|
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turganidek barcha “yettilik” mamlakatlarida sanoat yuqori daraja rivojlangan shu bilan birga band aholi salmog’ining qishloq xo’jaligida past ko’rsatkichlarga ega. Ushbu tarmoqni yuqori darajada mexanizatsiyalashganligi, jarayonlarni zamonaviy kompyutyerlar vositasida boshqarilishi bilan bog’langan. Mazkur davlatlarning ko’pchiligi (AQSh, Kanada, Fransiya, Italiya) qishloq xo’jaligi maxsulotlari va xom ashyosiga bo’lgan ehtiyojlarining o’zlarining ichki ishlab chiqarish imkoniyatlari hisobiga to’la ta’minlaydi. Germaniya, Yaponiya va Buyuk Britanya mamlakatlari ham jami iste’mol q ladigan qishlo xo’jaligi maxsuloti va xom ashyosining 20-30%ini import qiladi holos. Eng muhimi import bilan bog’langan xarajatlar boshqa qishloq xo’jaligi maxusulotlari eksporti hisobiga nafaqat qoplanadi, balki daromad ham keltiradi.
“Yettilik” mamlakatlari iqtisodiyotini naqadar yuqori darajada rivojlanganligini ular tomonidan ishlab chiqarilayotgan sanoat maxsulotining bazi bir asosiy turlari hisobida ham ko’rishimiz mumkin.
25-jadval
“Yettilik” davlatlarini sanoat mahsuloti ba’zi bir turlarini ishlab chiqarish bo’yicha dunyoda egallagan o’rinlari
Davlatlar
|
El/en i/ch
mlrd
|
Neft qazib
olish
|
Tab.gaz
qazib olish
|
Ko’mir
qazib olish
|
Po’lat
eritish
|
Avtomob
il i/ch
|
Tsement
i/ch
|
Mlrd kvt/s
|
%
|
Mln t
|
%
|
Ml rd ku
bM
|
%
|
Ml n t
|
%
|
Ml n t
|
%
|
Ml n do
na
|
%
|
Mln t
|
%
|
AQSh
|
3800
|
31,7
|
350
|
10,
6
|
58
|
2,4
|
90
0
|
18,0
|
90
|
13,8
|
8
|
22,9
|
75
|
6,8
|
Yaponiya
|
910
|
7,6
|
1
|
0,0
|
3
|
0,1
|
7,5
|
0,2
|
10
0
|
15,4
|
9
|
25,7
|
90
|
8,2
|
Germaniya
|
550
|
4,6
|
3
|
0,1
|
2
|
0,1
|
30
0
|
6,0
|
40
|
6,2
|
4
|
11,4
|
40
|
3,6
|
Fransiya
|
513
|
4,3
|
3
|
0,1
|
4
|
0,2
|
10
|
0,2
|
20
|
3,1
|
3,5
|
10,0
|
22
|
2,0
|
B.Britaniya
|
345
|
2,9
|
98
|
3,0
|
75
|
3,1
|
70
|
1,4
|
17
|
2,6
|
1,5
|
4,3
|
9
|
0,8
|
Italiya
|
240
|
2,0
|
5
|
0,2
|
25
|
1,0
|
1
|
0,0
|
30
|
4,6
|
1,4
|
4,0
|
40
|
3,6
|
Kanada
|
577
|
4,8
|
85
|
2,6
|
16
|
0,7
|
75
|
1,5
|
16
|
2,5
|
1,5
|
4,3
|
10
|
0,9
|
O’zbekiston
|
48
|
0,4
|
8
|
0,2
|
50
|
2,1
|
3
|
0,1
|
1
|
0,2
|
0,2
|
0,6
|
6
|
0,5
|
|
1200
0
|
100
|
3300
|
10
0
|
24
00
|
100
|
50
00
|
100
|
65
0
|
100
|
35
|
100
|
110
0
|
10
0
|
Asosiy tayanch tushunchalar.
Salohiyat – ma’lum makon doirasidagi resurslarni umumlashtirish jamlash yo’li bilan baholash.
Iqtisodiy salohiyat – jamiyatni tabiiy va inson resurslari bilan ta’minlanganlik darajasini hamda undan foydalanish bo’yicha imkoniyatlarning hali mavjudligini anglatadi va ana shu imkoniyatlar miqyosi bilan baholanadi.
Tabiiy resurslar – tabiat, tabiiy muhit bilan bevosita bog’liq bo’lgan, jamiyat o’zining kundalik extiyojlarini qondirish maqsadida foydalanayotgan tabiat komponentlaridir.
Tipologiya - o’rganilayotgan ob’ektlar (mamlakatlar)ni sifat belgilari bo’yicha bir biridan farq qiluvchi tiplarga ajratish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
