|
Ol óziniń ullılı
ǵ
ın kórsetken mınaday danalı
ǵ
ın bizge miyras etti.
Men hesh qashan tárk etip kórmegen on eki kózgir shárt meni tajı-taxtqa
shı
ǵ
ardı, olar
ǵ
a húrmetsizlik penen qara
ǵ
an húkimdar óziniń ullılı
ǵ
ına hesh
qanday payda ala almaytu
ǵ
ınlı
ǵ
ın tájiriybe ma
ǵ
an anıqlap berdi.
1. Húkimdar adamnıń isi hám sózi tolıq tiyisli bolıwı kerek, atap aytqanda
xalıq hám ásker bası patsha ne islese de, ne aytsa da, patshanıń atınan islep hám
aytıp atır
ǵ
anına, o
ǵ
an hesh kimniń basshılıq etpeytu
ǵ
ınına iseniw kerek.
Basqa adamnıń mısalına qarap hám keńesin tıńlap, ámir ol adamdı taxtqa
ózi menen qatar otır
ǵ
ızbawı, olardıń tásirine túsip qalmawı zárúr.
2. Ámir ushın hámme nárse de haqıyqatlıqtı saqlaw kerek, ol hesh nársege
satılmaytu
ǵ
ın haq niyetli wázirdi (birinshi wázir) saylap alıwı kerek, sebebi
haqıyqatlıqtı jaqlawshı wázir jawız húkimdar tárepinen islengen teńsizlikti
jónley biledi. Biraq, eger wázirdiń ózi qılapshıl, eziwshi bolsa onda ullılıqtıń
imaratı tez arada qulap qalıwı sózsiz boladı. Mine bu
ǵ
an mısal` Ámir Husaynnıń
óz betinshe xalıqtı, áskerdi jazalaytu
ǵ
ın wáziri bar edi. Bul jınayatshınıń
teńsizlikleri tez arada onıń patshasınıń baxtın astın-ústin qıldı.
3. Buyrıqlar hám qada
ǵ
an etiwler qattı qollılıqtı talap etedi. Óziń qararlardı
qabıllawıń kerek, o
ǵ
an hesh kim aralasa almaytu
ǵ
ın hám buza almaytu
ǵ
ın
bolıwı kerek.
4. Húkimdar óz qararlarında turaqlı, barlıq mákemelerde onıń sheshimi
birdey bolıwı kerek hám onıń qolı jeńiske erispegenshe tómenge túspewi kerek.
5. Qanday bolıwına qaramastan Ámir buyrıqları orınlanıwı (bul buyrıqlar
qay
ǵ
ılı ja
ǵ
day
ǵ
a alıp keletu
ǵ
ın bolsa da), onıń orınlanıwın toqtatpaw ushın qol
astında
ǵ
ı hár bir adam ullılıq hám mártlik ete biliwi kerek. Ma
ǵ
an bir rette
Sultan Maxmud
Ǵ
aznaviydiń
Ǵ
azna tegisliginiń ortasına tas qoyıw
ǵ
a
buyır
ǵ
anın aytıp bergen edi. Atlar bul tastan úrke bergeni ushın Sultan
ǵ
a bul
98
tastı alıp taslaw kerekligin aytqan. Biraq Sultan olar
ǵ
a: «Men ol tastı sol jerge
qoyıw
ǵ
a buyırdım ba, buyrı
ǵ
ımdı ózim biykarlamayman», - dep juwap beripti.
6. Qáwipsizlik húkimdarlardıń mámleket islerinde basqalar
ǵ
a iyek artpawı
hám basqarıwdıń júwenin basqalardıń qolına bermewin talap etedi, sebebi ol
húkim súrip tur
ǵ
an ortalıq ıshqıpazı kóp gózzal
ǵ
a mezges hám sonlıqtan da ol
basqarıw
ǵ
a, taxtqa otırıw
ǵ
a qumar qol astında
ǵ
ı tásiri kúshli adamlardan
qorqıwı kerek.
Mahmudtıń ámirleriniń minez-qulqı usınday boldı. Óziniń húkimdarın
quwıp shı
ǵ
ıp, olar mámleketti iyelep aldı. Sonlıqtan da islerdi basqarıwdı bir
neshe isenimge ılayıq adamlar menen bólisip alıw kerek sonda olardıń hár biri
belgili jumıs penen bánt bolıp, joqarı hákimiyatqa umtılmaydı.
7. Ámir hesh kimniń keńesin itibarsız qaldırmasın, biraq, solardıń ishinen
onıń qabıl etip al
ǵ
anları, zárúrli ja
ǵ
daylarda qollanıw ushın onıń júreginde
jazılıp qalıwı kerek.
8. Basqarıw isinde, láshker hám xalıqqa tiyisli islerdi mámleket, xalıq
basshısı kim bolsa sonıń ókpe-giynesin hám sózin basshılıqqa ala bermewi
kerek. Eger wázir hám áskerbası birew tuwralı jaqsı yamasa jaman pikir bildirse,
olardı tıńlaw álbette kerek, biraq bul jerde qatań saqlıq kórsetip, haqıyqatlıqqa
kóziń jetpegenshe belgili bir sheshimge kelmew zárúr.
9. Húkimdardıń isine degen húrmet, isenim hár bir áskerdiń puqara xalıqtıń
júreginde bekkem orna
ǵ
an bolıwı kerek. Sonda olar hesh waqıtta óz
húkimdarına qarsı kóterilis shı
ǵ
armawı, onıń buyrıqların hesh qashanda tárk
etpewi múmkin.
10. Húkimdar hámme nárseni ózi islewi kerek hám ol berilgen buyrıqlardan
qaytpawı kerek. Ámirler ushın buyrıqlar
ǵ
a qattı qollılıq eń bir úlken kúshti
quraydı.
99
11. Basqarıw isinde, buyrıqlardı xalıqqa jetkeriwde, Ámir kimdi de bolsa
ózine joldas tutıwdan-saqlanıwı kerek hám basqarıw isinde ózine hesh kimdi dos
dep qabıllamawı kerek.
12. Ámirge jáne bir áhmiyetli hám paydalı nárse-saqlıq` bul ózin
qorsha
ǵ
anlardı jaqsı biliw hám olar menen qatnasta hámme waqıt abaylı bolıw.
Hámme sırlardı ashıp taslaytu
ǵ
ın jawız niyettegi adamlar jiyi-jiyi ushırasıp
turadı. Olardıń baslı niyeti-mámleket basshısınıń barlıq islerin hám sózlerin
wázirlerge hám ámirlerge jetkerip barıw. Men bunı, meniń keńesimniń kópshilik
bólegi, wázirlerim hám ámirlerim tárepinen satıp alın
ǵ
an jansızlardan tur
ǵ
an bir
waqıtta jaqsı túsindim.
«Men hár dayım İslam
ǵ
a qattı ámel qıldım hám Alla taalanıń ámiri
menen ulı
ǵ
lan
ǵ
an shaxslar
ǵ
a húrmet penen qaradım».
Ámir Temur fizikalıq quwatlı
ǵ
ı hám joqarı ruwxıylı
ǵ
ı menen basqalardan
ayrılıp turatu
ǵ
ın, hár qanday adam
ǵ
a ruwxıy tásir etetu
ǵ
ın hám onı ózine sózsiz
boysındıratu
ǵ
ın tul
ǵ
a eken. Ol ótkir sózli, aqıl parasatlı, diplomatiyanıń
hámellerin ózine jámlegen shaxs bol
ǵ
an.
Onıń «millettiń dártine dárman bolıw wazıypamız», «Kúsh ádalatta»,
«Ádawat emes, ádalat jeńedi», «Bir kúnlik ádalat júz kúnlik taqaat ibadattan
abzal», «bir isbilermen on dáńgeserden artıq» degen ruwxıylıqqa baylanıslı
pikirleri hámme waqıt óshpeytu
ǵ
ın násiyatlar edi.
Ǵ
árezsizlik dáwirinde İ. A. Karimov Ámir Temurdiń iskerligin joqarı
bahaladı. Dáslepki jıllardan baslap-aq ol ullı insannıń húrmeti ornına qoyıla
basladı. Ol ullı insannan qal
ǵ
an miyrastı bimálel úyreniwge kirisildi. Tashkent
qalasınıń ortasınan o
ǵ
an arnap háykel ornatıldı. Sol múnásibet penen
İ.A.Karimov óziniń «Extiram» dep atal
ǵ
an bayanatında bılay deydi «Ámir
Temur mámleketiniń qurılısı, áskeriy iskusstvosı kóp ásirler dawamında Shı
ǵ
ıs
hám Batıs mámleketlerine órnek hám úlgi boldı. Onıń zamanında mádeniyat,
100
ilim hám pán, arxitektura kórkem óner, muzıka, poeziya ólshemi onıń ómiriniń
mazmunın quradı. Álemniń tikkeley yarımın derlik iyelewge erisse de ol kúsh-
ǵ
ayrat zorlıq zorawanlıqtı emes, kerisinshe ádalatta ekenin tereń ańladı».
Elimizde 1996 jıl Ámir Temur jılı dep ataldı. Sol jılı YuNESKO shólkemi
24-aprelde Ámir Temurdıń 560 jıllıq yubileyin Parijde keń kólemde nıshanladı.
1996-jılı 18-oktyabr`de Temuriyler tariyxı mámleketlik muzeyi ashıldı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
