Ulardan Bazar qal`a, Mizdakhan, Tuproq qal`a, Aybiyuir qal`a, Yonbosh qal`a, Aqshahon qal`a, Daukesken qal`a, Oyoz qal`a

Buyuk ikki daryo oralig`idagi Markaziy Osiyoning Egipeti atangan Qoraqalpog`iston eri jahon madaniyatinig qadimiy markazlaridan biri hisoblanadi. Bu ulkada bundan ikki yarim ming yil ilgari ilm, fan, madaniyat markazlariga aylangan qal`alarga asos solinadi. Ulardan Bazar qal`a, Mizdakhan, Tuproq qal`a, Aybiyuir qal`a, Yonbosh qal`a, Aqshahon qal`a, Daukesken qal`a, Oyoz qal`a singari bir nechta unlagan qal`alar o`zlarining askariy qo`rg`onlar, saroylar, ibodathonalar va ulastdan topilgan ajoiyb haykallar, rangli buyoqlar bilan yasalgan ijodiy asarlar qolaversa arxivlik daraklari bilan jahon madaniyatining oltin qo`ridan joy egallagan.
O`zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining hurmatli akademigi ,belgili professor S.P.Tolstov akademik Ya. G`. G`ulomov bilan birgalikda Janubiy Orol buyi arxeologik yodgirliklarni birinchi bulib ochdi, ularni faqat tadqiqlab quymasdan shu yodgirliklar va ularning merosxorlari Qaroqalpoqlar, umuman Xorazmliklarning qadimgi va o`rta aslardagi tarixi haqidagi Angliya, Frantsiya, Italiya va Hindiston davlatlarining universitetlarida 1956-1958- yillari ma`ruzalar o`qib, xalqimizni dunyoga tanitdi.

     Odamzot tarixi bir necha yuz ming yillarni o`z ichiga oladi. Qoraqalpog`iston yerida shu davrlarning deyarli barcha bosqichlariga tegishli yodgorliklar uchrashadi. Usturtda ochilgan Esen, Shaqpaqli va Qoraquduq yodgorliklari ulkamixda odamlarning bundan bir yuz oltmish ming yildan oshiq vaqtdan buyon yashaganidan darak beradi. Temir davrid ulkamizning chegaralarining, qa`lalarning, ibodatxonalarning va saroylarning qurilishlari boshlanadi. Janubiy Orol buyi tarixida birinchi markalashgan Xorazm davlatiga asos solingan. Qadimgi davrlardan Sharq bilan G`arbni bog`lab turgan o`rta asrlarda karvon saroylar, minoralar va bazorlar quriladi.
Mustaqillik yillarida boy tarixiy va madaniy meroslarimizga degan munosabat butunlay o`zgarib, asosiy egasi bo`lgan xalqga qaytarilib berildi. Natiyjada xalqimizning bao madaniy meroslari bugungi kuni o`z tarixini terangrak bilishga, o`zligini va milliyligini tanishga xizmat etayabdi.
     
    Madaniy meroslar xalqning rivojlanish yo`lining belgili bosqichlarining oynasi bo`lishi bilan kelajak avlodning ruuxiy tarafdan o`sishiga kuchli ta`sirini yasaydi. O`zi tug`ilib o`skan yerin qqadrlay biladigan yoshlarni tarbiyalashda madaniy meroslarning axamiyati katta. Qoyqirilgan qa`la Markaziy Osiyodagi eng qadimiy mavzoley- xram va observatoriya, Topiraq qa`lada Gretsiya va Rim saroylari va ularning saroylaridan, xaykallaridan, freskalaridan qolishmaydigan etib bezalgan. Buyuk Xitoy devoridan taxminan yuz yil oldin solingan Dauesken qashisida, ertaklardagi yer osti saroylariga o`xshatadigan Nazlimxan suluda bo`lgan va ularning tarixi bilan yaqindan tanishgan yoshlarning xar birida maqtanish xissini o`yg`atadi.